გაიცანით კონსერვაციის გმირი: ვანგარი მაატაი

გაიცანით კონსერვაციის გმირი: ვანგარი მაატაი

სამოქალაქო მოძრაობა „გავიგუდეთ“ ხშირად ამახვილებს ყურადღებას რუსთავში მწვანე სივრცეების მნიშვნელობაზე. როგორც იცით, ჩვენმა გუნდმა უკვე ორი, მეოცე და 24-ე საჯარო სკოლა გაამწვანა და ამ კუთხით საქმიანობის გაგრძელებას მომავალშიც ვაპირებთ. მწვანე სივრცეების აუცილებლობაზე არაერთხელ გვისაუბრია და მათი სარგებლიანობა ჩვენმა მკითხველებმა კარგად იციან, თუმცა, კიდევ ერთხელ, მოკლედ შეგახსენებთ იმ სარგებლის შესახებ, რომელიც ჩვენთვის ხეებს მოაქვთ.

ფოტო: Patrick Wallet

ხეებს მრავალმხრივი, სოციალური, გარემოსდაცვითი თუ ეკონომიკური სარგებელი აქვთ, მათ შორის:

– ხეები და მწვანე სივრცეები ამცირებს ყოველდღიურ სტრესს;

– საავადმყოფოების პაციენტებზე დაკვირვებით აღმოჩნდა, რომ ის პაციენტები, რომელთა პალატიდანაც ხეების ხედია, უფრო სწრაფად გაამოჯანმრთელდებიან ხოლმე ოპერაციის შემდეგ, ვიდრე სხვები;

– ბავშვები უფრო მეტ ინფორმაციას ითვისებენ სკოლაში, თუ ისინი დროის გარკვეულ ნაწილს მწვანე სივრცეებში დაჰყოფენ;

– ხეები ამცირებენ „ურბანული სითბოს კუნძულის“ ეფექტს;

– ხეები ებრძვიან ჰაერის ისეთ დამაბინძურებლებს, როგორიცაა: ნახშირბადის მონოქსიდი, აზოტის დიოქსიდი, გოგირდის დიოქსიდი, რითაც აუმჯობესებენ ჰაერის ხარისხს;

– ხეები შთანთქავენ ნახშირორჟანგს და გამოყოფენ ჟანგბადს;

– ხეები ამცირებენ მეწყრების, წყალდიდობების ინტენსვობას;

– ველური ბუნების მრავალი სახეობის სიცოცხლე ხეებზეა დამოკიდებული, ისინი ბუნების სხვა ბინადრებს უზრუნველყოფენ საჭმლით და საცხოვრებლით;

– ხეები ამცირებენ გაგრილების ხარჯებს ზაფხულში;

– სახლთან მარადმწვანე ხეებისა და ბუჩქების დარგვა ეფექტური გზაა ზამთარში ცივი ქარების ეფექტის შესამცირებლად;

– როგორც აღმოჩნდა, იმ სახლების ღირებულება, რომელიც გამწვანებულ ადგილას მდებარეობს 10%-ით უფრო მეტია;

როგორც მიხვდით, ხეები ეფექტური იარაღია კლიმატის ცვლილებასთან საბრძოლველად. ასე ფიქრობდა ვანგარი მაატაიც (Wangari Maathai), კენიელი აქტივისტი, რომელიც 2011 წელს გარდაიცვალა. იგი პირველი შავკანიანი აფრიკელი ქალია, რომელმაც ნობელის პრემია მიიღო.

კენია ბუნებრივად გამოირჩეოდა მრავალწლოვანი ხეების სიუხვით მანამ, სანამ ბრიტანული კოლონიზაციის პერიოდში, 1880-იანი წლებიდან სამეურნეო და სამშენებლო მიზნით ხეების ინტენსიური გაჩეხვა დაიწყო. ამ საზიანო, მრავალწლიანი პრაქტიკის შედეგად, მიწა გამოშრა და ადგილობრივი მდინარეები დაშრა. მაატაი ყოველდღიურად უყურებდა და უსმენდა ქალებს, რომლებიც მოუსავლიანობაზე და არასაკმარის საკვებზე წუხდნენ, რამაც მას ახალი იდეა შთააგონა. მიხვდა, რომ ერთადერთი გზა რითაც ხეების გაჩეხვას უშველიდა, ახალი ხეების დარგვა იყო – ასე დაიბადა „მწვანე სარტყლის მოძრაობა“ (Green Belt Movement), რომელმაც შემდგომში საძირკველი დიდ ცვლილებებს დაუდო.

მაატაი თავდაპირველად რჩევისთვის მეტყევეებთან მივიდა, მათ კი დასცინეს, უთხრეს რომ ხეების დარგვას დიპლომი და შესაბამისი განათლება სჭირდებოდა.  მაატაი არ გაჩერდა, დაუკავშირდა ადგილობრივ ქალებს და მიაწოდა ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა მოხდებოდა თუ მალე არ იმოქმედებდნენ. თუ არაფერს შეცვლიდნენ, მალე მათი სახლი უდაბნოდ გადაიქცეოდა. მაატაიმ იცოდა, რომ მასების გარემოსდაცვითი საკითხებით დაინტერესების ერთადერთი გზა იმის ახსნა იყო, თუ რა გავლენას ახდენდა ტყეების გაჩეხვა მათ ჯანმრთელობასა და რესურსებზე, ყოველდღიურ ცხოვრებაზე.

მართლაც, მაატაიმ სწრაფად შემოიკრიბა ენთუზიაზმით აღსავსე ქალთა ჯგუფი გარშემო, თუმცა, ისინი მარტო იყვნენ, სახელმწიფო დონეზე ამ ორგანიზაციას სერიოზულად არავინ აღიქვამდა. ეს იყო იქამდე, სანამ 6 000 სანერგე არ გაკეთდა, მთავრობამ ორგანიზაციის ძალა ვერ გაანაალიზა. თუმცა, როგორც კი ეს მოხდა და დაინახეს ქალთა მობილიზაციის ძალის შედეგები, დაიწყეს ამ ქალების დაშინება და მუქარა. დროთა განმავლობაში გამოჩნდა, რომ ეს ბრძოლა მხოლოდ კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ კი არ იყო, არამედ ეს იყო კენიაში ქალთა ბრძოლა საკუთარი უფლებებისთვის. მოძრაობა, რომელიც მხოლოდ ხეების დარგვის კამპანიით დაიწყო, საბოლოოდ გადაიქცა ქალებისთვის შთაგონებად, დაეცვათ საკუთარი თავი და ებრძოლათ იმ საბაზისო უფლებებისათვის, რომელზეც წესით ბრძოლა არ უნდა გვჭირდებოდეს.

ხეების დარგვა ადვილია, სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ხალხი ხშირად ფიქრობს, რომ მათ ცვლილების მოხდენა თავად არ შეუძლიათ, აუცილებლად სჭირდებათ ვიღაცის დახმარება. ამ დროს კი ყველა რუსთაველმა საკუთარ თავზე მხოლოდ ერთი ნერგის დარგვა და მისი მოვლა-პატრონობა რომ ავიღოთ, რამდენიმე წელიწადში რუსთავს 130 000 ხით მეტი ექნება.  მაატაის ორგანიზებით, ამ პროგრამის ფარგლებში მილიონობით ხე დაირგო, რომელიც ვიღაცისთვის შემოსავალი, თავშესაფარი, საკვები გახდა და რომელმაც, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო ნიადაგის გამაგრებას და განოყიერებას.

მაატაის სიცოცხლეში, კენიაში 30 მილიონზე მეტი ხე დაირგო, მისი გარდაცვალების მიუხედავად, ორგანიზაცია აქტიურ საქმიანობას აგრძელებს და ეს რიცხვი უკვე 51 მილიონსაც აღწევს. მიუხედავად მრავალი სამთავრობო კორუფციული სკანდალისა და სტრუქტრული რეფორმების ჩატარებაში მარცხისა, ორგანიზაციამ მოახერხა საკუთარი მისიისა და ხედვის შენარჩუნება, რაც ამ პირობებში უდიდესი წარმატება იყო. „მწვანე სარტყლის მოძრაობას“ წლების განმავლობაში არაერთი მნიშვნელოვანი აქტივობა აქვს განხორციელებული, მათ შორის:

– კენიის მთავრობასთან ერთად კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლა;

– გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გარემოსდაცვითი პროგრამის პარტნიორობა „მილიარდი ხის კამპანიაში“;

– თხელი, ერთჯერადი პოლიეთილენის პარკების წარმოებასა და მიწოდების წინააღმდეგ ბრძოლა;

– 5 000-ზე მეტი სანერგის მხარდაჭერა;

– მთელს კენიაში გაჩნდა 6 500-ზე მეტი ადგილი, სადაც ორგანიზაციის ძალისხმევით ხეები ირგვება;

– მოძრაობის აქტიურობამ განაპირობა ისიც, რომ მსგავსი ინიციატივები სხვა აფრიკულ ქვეყნებშიც დაიწყო, მაგალითად: ტანზანიაში, ეთიოპიასა და ზიმბაბვეში;

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ვანგარი მაატაიმ 2004 წელს მშვიდობის დარგში ნობელის პრემია მიიღო „მდგრად განვითარებაში, დემოკრატიასა და მშვიდობაში შეტანილი წვლილისთვის“. ოსლოში, პრემიის გადაცემისას მას ძალიან შთამაგონებელი სიტყვით გამოსვლა ჰქონდა, რომლის ფრაგმენტსაც ქვემოთ გთავაზობთ, სრულად წასაკითხად კი შეგიძლიათ ეწვიოთ ბმულს.

„აფრიკაში, ქალები ძირითადად დიასახლისები არიან, რომლებსაც მნიშვნელოვანი პასუხისმგებლობა აქვთ მიწის დამუშავებისა და ოჯახის გამოკვებისა. ამის შედეგია ის, რომ ისინი ხშირად პირველები არიან, ვინც გარემო პირობების ცვლილებას და დაზიანებას ამჩნევს, რადგანაც ამ დროს რესურსები მცირდება და ისინი ოჯახის დაპურებას ვეღარ ახერხებენ. ქალები, რომლებთანაც ვმუშაობდი, აღნიშნავდნენ რომ წარსულისგან განსხვავებით, ისინი ვეღარ იკმაყოფილებდნენ ძირითად საჭიროებებსაც კი.

ხეების დარგვა ბუნებრივი არჩევანი გახდა ქალების ძირითადი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. ხის დარგვა მარტივია, შენარჩუნებადი და იძლევა სწრაფ, წარმატებულ შედეგს გონივრულ დროში – რაც აღვივებს ადამიანების ინტერესსა და ვალდებულების გრძნობას.

ერთად ჩვენ 30 მილიონზე მეტი ხე დავრგეთ რომელიც ამ ქალების ბავშვების განათლებასა და საკვებს უზრუნველყოფს. ეს აქტივობა ქმნის სამუშაო ადგილებს და აუმჯობესებს ნიადაგს. ამაში ჩართულობით, ქალებს საკუთარი ცხოვრების განკარგვის საშუალება ეძლევათ, უმჯობესდება მათი სოციალური, ეკონომიკური და საოჯახო პოზიცია.

თავდაპირველად, მუშაობა რთული იყო რადგანაც ისტორიულად ჩვენი ხალხი დაარწმუნეს, რომ რადგან ღარიბები არიან, რადგან აკლიათ არა მხოლოდ მატერიალური რესურსი არამედ ცოდნა და უნარ-ჩვევები, ისინი ვერ  გადაჭრიან მათ წინაშე მდგარ გამოწვევებს. ამის ნაცვლად მათ სჯერათ, რომ პრობლემების გადაწყვეტა „გარედან“ უნდა მოხდეს.  ქალები ვერ აანალიზებდენ რომ მათი საჭიროებების დაკმაყოფილება გარემოს სიჯანსაღეზე იყო დამოკიდებული. მათ არ იცოდნენ, რომ დაზიანებული გარემო მწირ რესურსებს ნიშნავს და ეს შეიძლება სიღარიბითა და კონფლიქტებით დასრულდეს.

იმისთვის რომ საზოგადოებას ეს კავშირები გაეგო, ჩვენ შევიმუშავეთ მოქალაქეთა განათლების პროგრამა, რომლის დროსაც მოქალაქეები განსაზღვრავდნენ პრობლემას, მის გამოწვევ მიზეზსა და შესაძლო მოგვარების გზებს. შემდეგ, ისინი ხვდებოდნენ კავშირს საკუთარ ქმედებებსა და იმ პრობლემებს შორის, რომლებსაც საზოგადოებასა და გარემოში ხედავდნენ. ამ პროცესში მონაწილეებმა აღმოაჩინეს, რომ ისინიც გამოსავლის ნაწილები არიან.

„მწვანე სარტყლის მოძრაობის“ საშუალებით ათასობით რიგითი მოქალაქე გაერთიანდა რათა ემოქმედათ და ეფექტური ცვლილებები მოეხდინათ. მათ ისწავლეს შიშისა და უმწეობის გრძნობის დათრგუნვა და გაერთიანდნენ დემოკრატიული უფლებების დასაცავად.

30 წელია გასული მას შემდეგ, რაც ეს საქმიანობა დავიწყეთ. აქტივობები რომლებიც გარემოს და საზოგადოებას ანადგურებს, განუწყვეტლივ გრძელდება. დღეს ჩვენს წინაშე გამოწვევაა, რომელიც მოითხოვს აზროვნების შეცვლას, რათა კაცობრიობამ შეწყვიტოს საკუთარი მაცოცხლებელი სისტემის განადგურება.

ისტორიის განმავლობაში დგება დრო, როცა კაცობრიობა ცნობიერების ახალ დონეზე გადადის, აღწევს უფრო მაღალ მორალურ მდგომარეობას, დრო, როცა შიშები უნდა მივატოვოთ და ერთმანეთს იმედი მივცეთ – ეს დრო ახლა დგას.

მსურს მოვუწოდო ახალგაზრდებს, აიღონ ვალდებულებები ისეთი საქმეების მიმართ, რომლებიც ხელს შეუწყობს მათი გრძელვადიან ოცნებებს, მათ აქვთ ენერგია და კრეატიულობა რათა შექმნან მდგრადი მომავალი. ახალგაზრდებს მე ვეტყოდი, თქვენ საჩუქარი ხართ თქვენი თემისა და მთლიანი მსოფლიოსთვის. თქვენ ჩვენი იმედი და მომავალი ხართ“.

საქართველოს და კენიის მოსახლეობა აქტივიზმის ასპექტში თურმე ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, რადგანაც როგორც წესი, არც ჩვენ გვიყვარს ხოლმე ბრძოლა ცვლილებებისთვის და ამისთვის ყოველთვის სხვა ადამიანებს ან რაღაც მისტიურ „გარე ძალას“ ველოდებით. რუსთავის მოსახლეობა წლებია სუნთქავს დაბინძურებულ ჰაერს, რაც ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილად იქცა. გარდა იმისა, რომ სახელმწიფოს ყველამ ერთად უნდა მოვთხოვოთ კანონის აღსრულება, შეგვიძლია, პატარ-პატარა ცვლილებებით ამ ქალაქის საერთო მდგომარეობა გავაუმჯობესოთ. ასეთი ცვლილებაა თუნდაც ერთი ხის დარგვა, რომელიც არა მხოლოდ ქალაქის ეკოლოგიურ მდგომარეობას გააუმჯობესებს, არამედ სასარგებლო იქნება ჩვენივე ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობისთვის.

მასალა მომზადდა One Earth-ის სტატიაზე დაყრდნობით.

ინიციატივა დაფინანსებულია პროექტის “ქვემო ქართლის მუნიციპალიტეტების ადგილობრივი თვითმმართველობის პრაქტიკაში ახალგაზრდების წარმომადგენლობის გაძლიერება, მათი კომპეტენციებისა და ჩართულობის მექანიზმების განვითარების გზით” ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP), დანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს მთავრობის მხარდაჭერით რუსთავის საერთაშორისო სკაუტური ცენტრის (ISCR) და განვითარებისა და დემოკრატიის ცენტრის (CDD) ორგანიზებით.