მაქს პლანკის ქიმიის ინსტიტუტის წარმომადგენელი, ჯოს ლელიველდი განმარტავს, თუ როგორ უწყობს ხელს მტვრის მყარი ნაწილაკები კოვიდ-19-ის სიკვდილიანობის ზრდას.
იმის შესწავლა, თუ როგორ ამძიმებს კოვიდ-19-ს დაბინძურებული ჰაერი (რაც წლებია უდიდეს ზიანს აყენებს ადამიანების ჯანმრთელობას) მეცნიერებმა 2020 წლის გაზაფხულზე, ამ რესპირატორული დაავადების გავრცელების კვალდაკვალ დაიწყეს. ჯოს ლელიველდისა და მაქს პლანკის ინსტიტუტის სხვა ქიმიკოსების შთაგონების წყაროდ ამერიკელ მკვლევართა ნაშრომი იქცა, სადაც ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ჰაერის დაბინძურების მაღალი მაჩვენებელი კორელაციურად ზრდიდა კოვიდ-19-ით დაავადებულთა გარდაცვალების რისკს. ლელიველდმა ზემოთხსენებული კვლევის გაფართოვება მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონზე დაკვირვებით დაიწყო.
ადამიანის რესპირატორულ ჯანმრთელობას ყველაზე დიდ საფრთხეს, დაბიძურებული ჰაერიდან მიღებული მტვრის უმცირესი მყარი ნაწილაკები უქმნის. ნაწილაკების ფრაქციებად დახარისხებას აეროდინამიკური დიამეტრის ზომის შესაბამისად ახდენენ. უმცირესად ითვლება ყველაფერი, რაც 2.5 მიკრომეტრზე პატარაა. ეს ნაწილაკები (PM 2.5) ღრმად აღწევენ რესპირატორულ ქსოვილში და ოქსიდაციური სტრესისა და მწვავე ანთების პროვოცირებით მრავალ პრობლემას აჩენენ ორგანიზმში. ზოგი ნაწილაკი აპოპტოზიასაც კი იწვევს. დაბინძურებული ჰაერის ცოტა ხნით სუნთქვა – ფილტვების გაღიზიანებასა და ხველას იწვევს, ხოლო ასეთ გარემოში ცხოვრება – ისეთ ქრონიკულ პროცესებს, როგორიც ფილტვის ქრონიკულ-ობსტრუქციული დაავადება (COPD), გულის პრობლემები და სიმსივნეა.
„Cardiovascular Research“-ში, 26 ოქტომბერს გამოქვეყნებულ კვლევაში ვკითხულობთ, რომ მტვრის მყარი ნაწილაკები მსოფლიოში კოვიდ-19-ით გარდაცვალების რისკს 15%-ით, ხოლო ზოგიერთ რეგიონში (მაგ, აღმოსავლეთ აზიაში) 27%-ით ზრდის. ჟურნალი „The Scientist“-ი ჯოს ლელიველდს გაესაუბრა, რათა უკეთ აეხსნა კავშირი კოვიდ-19-ის გართულებებსა და დაბინძურებულ ჰაერს შორის.
ადამიანებს, რომლებსაც მუდმივად, თითქმის მთელი ცხოვრება უხდებათ დაბინძურებულ გარემოში ყოფნა, ამის საფუძველზე ქრონიკული დაავადებები უვითარდებათ. სწორედ ეს დაავადებები წარმოადგენს კოვიდ-19-ის მძიმე გართულებების წინაპირობას. ჰაერის დაბინძურება იწვევს ან ამძიმებს ფილტვების ისეთ დაავადებებს, როგორიცაა პნევმონია, ფილტვის ქრონიკულ-ობსტრუქციული დაავადება (COPD), ფილტვის კიბო, ასევ გულის სხვადასხვა დაავადება და ინსულტი. შემდგომ, კი სწორედ ეს თანმდევი დაავადება COVID-19-თან ერთად ხდება ხოლმე გარდაცვალების მიზეზი. ახალგაზრდა, ჯანმრთელი პაციენტები, რომელთაც იშვიათად აწუხებთ ჯანმრთელობის ქრონიკული პრობლემები, როგორც წესი, COVID-ისგან არ იღუპებიან.
ჩვენ ნაშრომშიც აღვნიშნავთ იმას, რომ ჰაერის დაბინძურებისგან თავის დასაცავად წამალი ან ვაქცინა არ არსებობს. ერთადერთი გზა – დაბინძურებული ჰაერის გაწმენდაა. უნდა გადავიდეთ ეკოლოგიურად სუფთა რესურსების, საწვავისა, თუ ენერგიის წყაროების გამოყენებაზე. ეს, თავისთავად ხელს შეუწყობს კლიმატური პრობლემების გადაჭრას. მრავალი არგუმენტი ამტკიცებს ამის აუცილებლობას… მე მჯერა, რომ კლიმატის ცვლილება დღესღეობით ერთ-ერთი უდიდესი გამოწვევაა ჩვენი პლანეტისთვის. იმედი მაქვს, რომ მათ, ვინც ასე არ ფიქრობს და ჰგონია, რომ ნახშირორჟანგი მსოფლიოს დათბობის კუთხით არც ისე დიდი პრობლემაა, ჩვენი ნაშრომი მაინც შეუცვლის აზრს. დაანახებს, რომ იმ რესურსების გამოყენება, რომლებიც სათბურ აირებს ქმნიან, ყველა ადამიანის ჯანმრთელობას უქმნის საფრთხეს.
მონაცემები წინამდებარე ნაშრომიდან შევაგროვეთ, რომ შეგვედგინა PM2.5-ის დაუცველობა-რეაგირების (exposure-response) ფუნქციები და, ასევე, გამოვიყენეთ ჩინეთის SARS-ის ეპიდემიის 2003-წლის მონაცემები. გამოვთვალეთ ამ ფუნქციათა სხვადასხვა ტიპი და მაინც ერთ დასკვნამდე მივედით. ზემოქმედების დონის აღსაწერად გამოვიყენეთ სატელიტის მონაცემების კომბინაცია ატმოსფერულ მოდელთან. ეს უკანასკნელი დაგვჭირდა იმისთვის, რომ გამოგვეთვალა PM2.5-ის ანთროპოგენური ფრაქცია და წიაღისეული საწვავის გამოყენების წვილილი.
დიახ, ეს ზღვარი 2.4 მკგ/მ3-ია. ამ ნიშნულს ქვევით ჰაერი სუფთად მიიჩნევა და არც ჯანმრთელობისთვისაა საშიში.
წვასთან დაკავშირებული შავი და ორგანული ნახშირბადი უფრო ტოქსიკურია, ვიდრე ნაწილაკების უმეტესობა. თუმცა, ეს რაოდენობრივად არ დასტურდება, ამიტომ მიიჩნევა, რომ ყველა ნაწილაკი ერთნაირად სახიფათოა ჯანმრთელიბისთვის.
აეროზოლური ნაწილაკების ატმოსფერული სიცოცხლისუნარიანობა 1 კვირაა. მისი ჩასუნთქვა და ფილტვებში მოხვედრა უკვე აზიანებს ორგანიზმს (ისე, როგორც სიგარეტის მოწევა). სიგარეტის მსგავსად, ამ ნაწილაკების წლობით სუნთქვა იწვევს ფილტვებისა და გულის ქრონიკულ დაავადებებს, რომლებიც თავისმხრივ დღევანდელი პანდემიის პირობებში სიცოცხლისთვის საშიში გართულებების წინაპირობა ხდება.
ტექსტი თარგმნა ნინო კახიანმა
თავდაპირველი ტექსტი ინგლისურად იხილეთ ამ ბმულზე.