ადამიანთა უფლება – იცხოვრონ უსაფრთხო, სუფთა, ჯანსაღ და მდგრად გარემოში
ადამიანთა უფლება – იცხოვრონ უსაფრთხო, სუფთა, ჯანსაღ და მდგრად გარემოში
მასალა მომზადებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის სპეციალური მომხსენებლის ანგარიშზე დაყრდნობით
წინამდებარე ანგარიშში აღწერილია ჰაერის დაბინძურების უარყოფითი გავლენა ადამიანების მიერ თავიანთი უფლებებით სარგებლობაზე, განსაკუთრებით კი ეს ეხება სიცოხლისა და ჯანმრთელობის უფლებას.
გარდა ამისა, ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების მიმართულებით მაგალითად მოყვანილია რამდენიმე წარმატებული პრაქტიკა.
საბოლოოდ კი, მომხსენებელს შემოთავაზებული აქვს რეკომენდაციები, რომლებიც სასურველია, მთავრობებმა გაითვალისწინონ ჰაერის ხარისხის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შემუშვების პროცესში და ასევე, ბიზნესის წარმომადგენლებს მოუწოდებს, შეასრულონ თავიანთი პასუხისმგებლობა, წვლილი შეიტანონ და მხარი დაუჭირონ ჰაერის დაბინძურების შემცირებას.
მსოფლიოს სახელმწიფოები არაერთი, იურიდიულად სავალდებულო ხასიათის, საერთაშორისო ხელშეკრულების მხარეებს წარმოადგენენ. საერთო ჯამში კი, 124 სახელმწიფო არის მხარე ისეთი ხელშეკრულებებისა, რომლებიც ცალსახად მოიცავს უფლებას ჯანსაღ გარემოზე. ესენია:
ორჰუსის კონვენცია, რომელიც ეფუძნება სამ პრინციპს – გარემოსდაცვითი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, საზოგადოების ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობა. კონცენციის მიხედვით, „ახლანდელ და მომავალ თაობებს აქვთ უფლება, ცხოვრობდნენ მათი ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობისთვის შესაფერის გარემოში.“ კონვენციას 1998 წელს მოეწერა ხელი, საქართველო მას 2000 წელს შეუერთდა.[1]
1981 წელს მიღებული ადამიანის უფლებათა დაცვის აფრიკული ქარტიის მიხედვით, „ყველა ადამიანს აქვს უფლება, ცხოვრობდეს მისი განვითარებისთვს დამაკმაყოფილებელ გარემო პირობებში.
1988 წელს მიღებული სან სალვადორის პროტოკოლი წარმოადგენს ადამინის უფლებათა ამერიკული კონვენციის დამატებას ადამიანის ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების ჭრილში. პროტოკოლი ამტკიცებს, რომ „ყველას აქვს უფლება, ცხოვრობდეს ჯანსაღ გარემოში“.
2004 წლის ადამიანის უფლებათა არაბული ქარტია ჯანსაღ გარემოში ცხოვრების უფლებას განიხილავს, როგორც კეთილდღეობისა და ღირსეული ცხოვრების ადეკვატური სტანდარტის უზრუნველმყოფი უფლების შემადგენელ ნაწილს.
100 სახელმწიფოში კონსტიტუციურადაა უზრუნველყოფილი ადამინის უფლება ჯანსაღ გარემოში ცხოვრების შესახებ (მათ შორისაა კოსტა რიკა, ფიჯის კუნძულები).
100-ზე მეტ სახელმიწიფოში კი ჯანსაღ გარემოში ცხოვრების უფლება ჩართულია ეროვნულ გარემოსდაცვით კანონმდებლობაში.
საერთო ჯამში, ხელშეკრულებების, კონსტიტუციისა თუ კანონმდებლობის საფუძველზე 155-მდე სახელმწიფოა ვალდებული პატივი სცეს, დაიცვას და უზრუნველყოს ადამიანის უფლება ჯანსაღ გარემოზე. ეს კი მყარ საფუძველს ქმნის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციისთვის, რათა უზრუნველყოს ჯანსაღ და მდგრად გარემოში ცხოვრების უფლების გლობალური აღიარება.
დაბინძურებული ჰაერის უარყოფითი ზეგავლენა
ჰაერის ხარისხი უარესდება როგორც შენობის შიდა, ისე ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის დაბინძურების შედეგად. ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების წყაროებია: ინდუსტრიული პროცესები (მაგ.: ზეთის გადამუშავება, აგურისა და ცემენტის წარმოება); ენერგიის წარმოება (მაგ.: წიაღისეული საწვავისა და ბიომასის წვა); მოპოვებითი მრეწველობა; სოფლის მეურნეობა (მაგ. მოსავლის ნარჩენების წვა); ნარჩენების არაეფექტური მართვა (მაგ. ნარჩენების წვა ღია ცის ქვეშ) და სატრანსპორტო სექტორი.
შენობის შიდა ჰაერის დაბინძურება გამოწვეულია გათბობისა და საკვების მომზადების მიზნით შეშის, მოსავლის ნარჩენების ან ქვანახშირის წვის შედეგად.
ჰაერის დაბინძურების უარყოფითი შედეგები ყველაზე მაღალია დაბალი ან საშუალო შემოსავლის ქვეყნებში, სადაც ადამიანები ცხოვრობენ ისეთ პირობებში, როდესაც მაღალია, როგორც შენობის შიდა, ისე შენობის გარეთ არსებული ჰაერის დაბინძურების დონე.
ათასობით ქიმიკატს შორის, რომლებიც აბინძურებს ჰაერს, განსაკუთრებული ყურადღება მიმართულია ისეთი დამაბინძურებლების შემცირებისკენ, რომელთაც განსაკუთრებით ცუდი გავლენა აქვთ ადამიანის ჯანმრთელობაზე. ესენია: მყარი ნაწილაკები, გოგირდის დიოქსიდი, აზოტის ოქსიდები, ნახშირბადის მონოქსიდი, ოზონი და ტყვია. სხვა დამაბინძურებლებს შორისაა ასევე ბენზინი, პოლიციკლური არომატული ნახშირწყალბადები, დიოქსინები და ფურანები და ვერცხლისწყალი.
არსებობს დამაბინძურებელთა ჯგუფი, რომელთა შემცირებისათვის სასწრაფო მოქმედებაა საჭირო, ვინაიდან ისინი არსებითად საზიანოა კლიმატის ცვლილებისა და ჰაერის დაბინძურების თვალსაზრისით. ამ ჯგუფს ხანმოკლე სიცოცხლისუნარიანობის მქონე კლიმატის დამაბინძურებლები ეწოდებათ (short-lived climate pollutants) და მათ შემადგენლობაშია შავი ნახშირბადი, მეთანი და მიწისპირა ოზონი.
გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე
დაბინძურებული ჰაერის ზემოქმედება უამრავ დაავადებასთანაა დაკავშირებული, მათ შორის, რესპირატორულ, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებთან, ინსულტთან, ფილტვის კიბოსთან, ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს ნაადრევი მშობიარობა და ნაყოფის მცირე წონა. ასევე, არსებობს მტკიცებულებები, რომლის მიხედვითაც ჰაერის დაბინძურებამ შესაძლოა, გამოიწვიოს კატარაქტა, ყურის ინფექცია, ასთმა ბავშვებში, ფილტვის ფუნქციის ქრონიკული დეფიციტი, დიაბეტი, ჭარბი წონა ბავშვებში, განვითარების შეფერხება, ნევროლოგიური დარღვევები როგორც ბავშვებში, ისე ზრდასრულებში.
მყარი ნაწილაკებით ჰაერის დაბინძურება წარმოადგენს უდიდეს გარემოსდაცვით რისკს ჯანმრთელობისათვის მსოფლიო მასშტაბით. მყარი ნაწილაკები ჩასუნთქვით მარტივად აღწევს ფილტვებში და ხვდება სისხლის მიმოქცევის სისტემაში. მყარი ნაწილაკები წარმოადგენს ჭვარტლის, შავი ნახშირბადის, სულფატების, ნიტრატების და მძიმე მეტალების ტოქსიკურ ნაერთს.
მსოფლიო მოსახლეობის 90%-ზე მეტი ცხოვრობს ისეთ ადგილებში, სადაც ჰაერის დაბინძურების დონე, განსაკუთრებით მყარი ნაწილაკებისა, აჭარბებს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ სუფთა ჰაერისთვის დადგენილ სტანდარტებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, 6 მლრდ ადამიანი, მათ შორის, 2 მლრდ ბავშვი, სუნთქავს ჰაერს, რომელსაც მათ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე უარყოფითი გავლენა აქვს.
შენობის გარეთ და შენობის შიგნით არსებული ჰაერის დაბინძურება ერთობლივად 7 მილიონი ადამიანის ნაადრევი გარდაცვალების მიზეზი ხდება ყოველწლიურად, მათ შორის, კი 600 000 ბავშვია. მყარ საწვავზე, ნავთსა და დამაბინძურებელ გაზქურებზე დამოკიდებულება იმაზე მეტი ადამიანის გარდაცვალებას იწვევს, ვიდრე შიდსი, მალარია და ტუბერკულოზი ერთად.
ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული დაავადებების გამო ასობით მილიონი ადამიანი იტანჯება. სიკვდილიანობის გამომწვევ წამყვან მიზეზებს შორის არაგადამდებმა დაავადებებმა, როგორიცაა ინსულტი, გულის დაავადება, ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება და კიბო, გადააჭარბა ინფექციურ დაავადებებს.
მსოფლიო ბანკის 2016 წლის ანგარიშის მიხედვით, ჰაერის დაბინძურების გლობალურმა წლიურმა ხარჯმა 5 ტრილიონს გადააჭარბა.
ჰაერის დაბინძურების გავლენა ადამიანის უფლებებით სარგებლობაზე
დაბინძურებული ჰაერი არღვევს ადამიანის არაერთ უფლებას, მათ შორის უფლებას სიცოცხლეზე, ჯანმრთელობაზე, წყალზე, საკვებზე, საცხოვრებელსა და ცხოვრების ადეკვატურ სტანდარტზე. ჰაერის დაბინძურებით ასევე ირღვევა ადამიანის უფლება ჯანსაღ და მდგრად გარემოში ცხოვრების შესახებ. სუფთა წყალზე ხელმისაწვდომობის უფლებასთან დაკავშირებით გენერალურ ასამბლეას არაერთი რეზოლუცია აქვს მიღებული, თუმცა არასდროს მიუღია რეზოლუცია სუფთა ჰაერზე ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით. თუმცა, ცალსახაა, რომ თუ არსებობს უფლება სუფთა წყალზე, ასევე უნდა არსებობდეს უფლება სუფთა ჰაერზე; ვინაიდან ორივე კომპონენტი მნიშვნელოვანია სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ღირსებისა და კეთილდღეობის შენარჩუნებისთვის. ჰაერის დაბინძურებისა და ჯანმრთელობის შესახებ გამართულ პირველ გლობალურ კონფერენციაზე, 2018 წელს, გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესმა კომისიონერმა აღნიშნა, რომ „ეჭვგარეშეა, რომ ყველა ადმიანს აქვს უფლება, ისუნთქოს სუფთა ჰაერი“.
სუფთა ჰაერის უზრუნველყოფის ვალდებულებები ჩადებულია სხვადასხვა საერთაშორისო დოკუმენტებში ადამიანის უფლებათა შესახებ, მათ შორისაა ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია (უფლება ცხოვრების ადეკვატურ სტანდარტზე), საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებზე (სიცოცხლის უფლება), საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ (ჯანმრთელობის უფლება). ჰაერის დაბინძურების გამო მოსავალზე მიყენებული ზიანი არღვევს უფლებას საკვებზე, ხოლო წყლის ეკოსისტემების დაბინძურება ჰაერში არსებული დამაბინძურებლებით (მაგ. ვერცხლისწყალი) არღვევს უფლებას, როგორც საკვებზე, ასევე წყალზე.
ადამიანის უფლებები არის მდგრადი განვითარების მიზნების მთავარი ფოკუსი; ხოლო ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესება მნიშვნელოვანია ამ მიზნების ფარგლებში დადგენილი ინდიკატორების წარმატებით შესასრულებლად. მათ შორისაა:
ინდიკატორი 3.9 – დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობის და ავადმყოფობის შემცირება;
ინდიკატორი 7.1 – თანამედროვე ენერგომომსახურების ხელმისაწვდომობა;
ინდიკატორი 7.2 – განახლებადი ენერგიის გამოყენების ზრდა;
ინდიკატორი 11.6 – ქალაქების გარემოზე ზემოქმედების შემცირება;
ინდიკატორი 12.4 – ნარჩენების და ქიმიური ნივთიერებების მდგრადი მართვა
ჰაერის დაბინძურების შემცირება უზრუნველყოფს ასევე იმ უფლებების დაცვას, რომლებიც ინტეგრირებულია მდგრადი განვითარების მიზნებში. მაგალითად, მიზანი 1 – სიღარიბის აღმოფხვრა, მიზანი 5 – გენდერული თანასწორობა, მიზანი 6 – სუფთა წყალი და სანიტარია, მიზანი 9 – მრეწველობა, ინოვაცია ინფრასტრუქტურა, მიზანი 10 – შემცირებული უთანასწორობა, მიზანი 13 – კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო ქმედებები.
სიცოცხლის უფლება
სიცოცხლის უფლება საყოველთაოდ აღიარებული უფლებაა. 2018 წელს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მიერ აღინიშნა, რომ „გარემოს დეგრადაცია, კლიმატის ცვლილება და არამდგრადი განვითარება წარმოადგენს ყველაზე დიდ საფრთხეს დღევანდელი და მომავალი თაობებისათვის, ისარგებლონ სიცოცხლის უფლებით“.
ჯანმრთელობის უფლება
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში ჯანმრთელობა აღიარებულია, როგორც ცხოვრების ადეკვატური სტანდარტის შემადგენელი კომპონენტი.
საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ უზრუნველყოფს ჯანმრთელობის უფლებას და სახელმწიფოებს ავალდებულებს, გადადგან ამ უფლების სრული რეალიზაციისთვის საჭირო ნაბიჯები, „ეს უნდა მოიცავდეს სამრეწველო და გარემოსდაცვითი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად საჭირო ყველა აუცილებელ ქმედებას“.
ბავშვთა უფლებები
„ბავშვის უფლებების კონვენცია“ ჯანმრთელობის უფლების აღწერისას სახელმწიფოებს მოუწოდებს, იმოქმედონ ბავშვთა ინტერესების დაცვით და გაითვალისწინონ „გარემოს დაბინძურების რისკები და საფრთხეები“. ამის შედეგად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ დაადასტურა, რომ „ბავშვების ძირითადი უფლებაა, ისუნთქონ სუფთა ჰაერი სახლებში, სკოლებსა და თემში“.
ბავშვთა უფლებების კომიტეტმა ხაზი გაუსვა, რომ „სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ შესაბამისი ზომები, რათა აღმოიფხვრას ის საფრთხეები და რისკები, რასაც ჰაერის დაბინძურება უქმნის ბავშვთა ჯანმრთელობას“.
სახელმწიფოთა ვალდებულებები სუფთა ჰაერზე ადამიანის უფლების დასაცავად
სახელმწიფოებს აქვთ ვალდებულება, შეამცირონ გარემოზე მიყენებული ზიანი, იმისათვის რომ ადამიანებმა ისარგებლონ თავიანთი უფლებებით. ჰაერის დაბინძურების უარყოფითი შედეგების გამო ირღვევა ადამიანის უფლებები, რაც სახელმწიფოებს ავალდებულებს, დაუყოვნებლივ იმოქმედონ ამ ზიანის წინააღმდეგ. გაეროს ექსპერტთა ჯგუფი 2017 წლის ერთობლივ განცხადებაში აღნიშნავს, რომ „მსგავსი საფრთხის იგნორირება აღარ შეიძლება. სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან, აკონტროლონ მავნე ნივთიერებათა ემისიები და უზრუნველყონ ადამიანის უფლებების დაცვა ამ საფრთხის წინააღმდეგ“.
ადამიანის უფლებათა და გარემოსდაცვითი პრინციპები სახელმწიფოთა ვალდებულების სამ კატეგორიას გამოყოფს: პროცედურული, არსებითი და მოწყვლადი ჯგუფისკენ მიმართული განსაკუთრებული ვალდებულებები.
სახელმწიფოთა პროცედურული ვალდებულებები სუფთა ჰაერზე ხელმისაწვდომობის უფლებასთან დაკავშირებით გულისხმობს სახელმწიფოს ვალდებულებას, რომ უზრუნველყოს საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება, განათლება, ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, გამოხატივსა და გაერთიანების თავისუფლება, გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებსი მიღების პროცესში საზოგადოების ჩართულობა და გამოსწორების დროული და ხელმისაწვდომი საშუალებები.
რაც შეეხება არსებით ვალდებულებებს, სახელმწიფოთა ქმედებამ არ უნდა დაარღვიოს ადამიანის უფლება, ისუნთქოს სუფთა ჰაერი და ადამიანებისათვის დაიცვას ეს უფლება მესამე მხარის, მაგალითად, ბიზნესის, ჩარევისგან. გარდა ამისა, ამ უფლების დასაცავად სახელმწიფომ უნდა შეიმუშვოს, გააძლიეროს და აღასრულოს შესაბამისი კანონები, პოლიტიკა და პროგრამები. სახელმწიფოს ვალდებულებაა, თავიდან აიცილოს დისკრიმინაციული და რეგრესული ღონისძიებები.
სუფთა ჰაერზე უფლების უზრუნველყოფისთვის სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს შემდეგი 7 საკვანძო ეტაპი:
– აკონტროლოს ჰაერის ხარისხი და მისი გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე;
– შეაფასოს ჰაერის დაბინძურების წყაროები;
– უზრნველყოს ინფორმაციის საჯაროობა და ხელმისაწვდომობა, მათ შორის რჩევები საზოგადოებრივი ჯანდაცვის შესახებ – ჰაერის ხარისხთან დაკავშირებით ინფორმაციის სისტემატურად მოძიებასთან ერთად, სახელმწიფომ ეს ინფორმაცია ხელმისაწვდომი უნდა გახადოს მოსახლეობისთვის; მათ შორის, უნდა უზრუნველყოს ადამიანების ინფორმირება ადამიანის ჯანმრთელობაზე დაბინძურებული ჰაერის უარყოფითი ზეგავლენის შესახებ; და გააფრთხილოს, განსაკუთრებით მოწყვლადი ჯგუფები, როდესაც დაბინძურების დონე მწვავე ნიშნულზეა და მომატებულ საფრთხეს წარმოადგენს.
მექსიკის ადამიანის უფლებათა ეროვნულმა კომისიამ 2018 წელს აღნიშნა, რომ ქვეყანაში ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის არაეფექტური სისტემა არის ადამიანის ორი უფლების – ჯანსაღ გარემოში ცხოვრებისა და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების დარღვევა.
– ჩამოაყალიბოს რეგულაციები, სტანდარტები პოლიტიკა და კანონმდებლობა ჰაერის ხარისხის შესახებ – ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ გამოსცა, როგორც ატმოსფერული ჰაერის, ისე შენობის შიგნით არსებული ჰაერის ხარისხის სახელმძღვანელო პრინციპები, რომელთა ჩართვა ეროვნულ სტანდარტებში ყველა სახელმწიფოს ვალია. სახელმწიფოთა უმრავლესობა კი ჯერ კიდევ არ ასრულებს ამ ვალდებულებას.
– შეიმუშაოს ჰაერის ხარისხის სამოქმედო გეგმები ადგილობრივ, ეროვნულ და, საჭიროების შემთხვევაში, რეგიონულ დონეზე;
– უზრუნველყოს ჰაერის ხარისხის სამოქმედო გეგმისა და სტანდარტების აღსრულება – როდესაც საქმე ეხება სუფთა ჰაერზე წვდომის უფლების შელახვას და ჰაერის ხარისხთან დაკავშირებით სხვა ვალდებულებების შეუსრულებლობას სახელმწიფოებმა უნდა უზრუნველყონ საზოგადოების ხელმისაწვდომობა მართლმსაჯულებასა თუ სხვა შესაბამის საშუალებებზე. ზოგიერთ სახელმწიფოში გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის გაუმჯობესებაა საჭირო, რათა შესაბამისად აღსრულდეს ეს ვალდებულება.
– შეაფასოს პროგრესი და, საჭიროების შემთხვევაში, გაამკაცროს სამოქმედო გეგმა სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოსახვედრად – ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების პროცესში გადამწყვეტი ადგილი უკავია პროგრესის რეგულარულად შეფასებას, ჰაერის ხარისხის სტანდარტების გადახედვას. ამ პროცესში კი გათვალისწინებული უნდა იქნას საზოგადოების აზრი და მეცნიერული მტკიცებულებები.
თითოეულ ამ ეტაპზე სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს მოსახლეობის სრული ინფორმირება და გადაწყვეტილების მირების პროცესში მათი ჩართულობა.
ვალდებულებები, რომელიც ბიზნეს სექტორს ჰაერის ხარისხთან დაკავშირებით აკისრია
ბიზნესის წარმომადგენლები ვალდებული არიან, თავიანთი საწარმოების ოპერირების ყველა ეტაპზე დაიცვან ადამიანის უფლებები, რადგან სწორედ ისინი წარმოადგენენ ჰაერის დაბინძურების ძირითად წყაროს.
ბიზნესმა უნდა იმოქმედოს იმ პრინციპებთან შესაბამისობაში, რომლებიც გაწერილია „ბიზნესისა და ადამიანთა უფლებების სახელმძღვანელო პრინციპებსა“ და „ბავშვთა უფლებები და ბიზნესის პრინციპებში“.
წარმატებული პრაქტიკა
ზოგიერთი ქვეყანა აუმჯობესებს ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელს, მათ შორისაა, აზერბაიჯანი, ბოლივია, იორდანია, მალი, მაროკო და კატარი. ბულგარეთმა, კოსტა რიკამ, ხორვატიამ, სინგაპურმა და სლოვაკეთმა დააწესეს მკაცრი რეგულაციები სამრეწველო სექტორზე, სატრანსპორტო საშუალებებსა და საწვავის ხარისხზე. შენობის შიგნით არსებული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესება პრიორიტეტია ბულგარეთში, უნგრეთში, მონტენეგროსა და პოლონეთში. ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმა შემუშვებული აქვთ ბაჰრეინს, კოლუმბიას, ირლანდიას, ქუვეითს, მონტენეგროსა და ურუგვაის. სლოვენიაში შეიქმნა ვებ-გვერდი, სადაც ასახულია ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებისაკენ მიმართული ქმედებები. სინგაპურმა შეიმუშვა სატრანპორტო ემისიების სქემა, რომელიც გულისხმობს სპეციალურ შეთავაზებებს ან ფასდაკლებებს, ისეთ ახალ და იმპორტირებულ სატრანსპორტო საშუალებებზე, რომელთაც ნაკლები გავლენა აქვთ გარემოზე.
ჰაერის დაბინძურების წინააღმდეგ გაერომ არაერთ ინიციატივას ჩაუყარა საფუძველი. კლიმატისა და სუფთა ჰაერის კოალიცია მუშაობს ხანმოკლე სიცოცხლისუნარიანობის მქონე კლიმატის დამაბინძურებლების (short-lived climate pollutants) შემცირებაზე. „მდგრადი ენერგია ყველასთვის“ ინიციატივის მიზანია, უზრუნველყოს საყოველთაო ხელმისაწვდომობა მდგრად ენერგიაზე, გააორმაგოს ენერგოეჰექტურობის გლობალური მაჩვენებელი, გააორმაგოს განახლებადი ენერგიის წილი. გარდა ამისა, არსებობს შემდეგი ინიციატივები: BreatheLife, the Urban Health Initiative, the Global Platform on Air Quality and Health.
პროგრსი ჰაერის დაბინძურების შემცირების თვალსაზრისით
არსებობს მყარი მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ მკაცრი რეგულაციების შემოღება ეფექტურად მუშობს დაავადებათა პრევენციისა და ადამიანთა სიცოცხლის გადარჩენის თვალსაზრისით. მას შემდეგ, რაც 1970 წელს აშშ-ში სუფთა ჰაერის აქტი შევიდა ძალაში აშშ-ის ეკონომიკა 262%-ით გაიზარდა და ამ დროის განმავლობაში 6 მთავარი დამაბინძურებელი 73%-ით შემცირდა. ნავარაუდევი იყო, რომ სუფთა ჰაერის აქტის სრულად იმპლემენტაციის შემთხვევაში, 2020 წლამდე 230 000 ნაადრევი გარდაცვალების არიდება იქნებოდა შესაძლებელი. ჰაერის დაბინძურების შემცირებით კალიფორნიაში მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ბავშვებში ფილტვის ფუნქციონირება.
სამხრეთ ჩინეთის სუბპროვინციული ქალაქის – შენჟენის მოსახლეობა 1980-დან 2019 წლამდე 30 000 დან 12 მლნ-მდე გაიზარდა; თუმცა მეტროპოლიტენის ტერიტორიის 45%-ზე მწვანე სივრცე შენარჩუნებულია. შენჟენში მუნიციპალური ტრანსპორტის სისტემა (მთლიანობაში 16 000-მდე ავტობუსი) მთლიანად ჩაანაცვლა ელექტრო ავტობუსებმა, რამაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ჰაერის გაუმჯობესებაში.
რამდენიმე სახელმწიფო ცალსახად აღიარებს უფლებას სუფთა ჰაერზე. ამის მაგალითია ფილიპინების სუფთა ჰაერის აქტი, საფრანგეთის გარემოსდაცვითი კოდექსი და დომინიკელთა რესპუბლიკის 2000 წლის კანონი გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების შესახებ. ინდოეთსა და პაისტანში კი სასამართლოებმა დაამტკიცეს, რომ უფლება სუფთა ჰაერზე არის კონსტიტუციურად გარანტირებული უფლება, რადგან ეს უფლება სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უფლებების განუყოფელი კომპონენტია. ლიბანის ჰაერის ხარისხის მართვის ეროვნულ სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ „ყველა მოქალაქეს აქვს უფლება, ისუნთქოს სუფთა ჰაერი“.
კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორის პანელზე დადგინდა, რომ 2030 წლამდე ელექტროენერგიის წარმოებისათვის ქვანახშირის გამოყენება უნდა შემცირდეს 2/3-ით, ხოლო 2050 წლისთვის უნდა აღმოიფხვრას. მრავალი ქვეყანა ცდილობს, უარი თქვას ქვანახშირის გამოყენებაზე. კანადამ და ბრიტანეთმა 2017 წელს შექმნეს ალიანსი – Powering Past Coal Alliance, რომელსაც 25-ზე მეტი სახელმწიფო შეუერთდა და იბრძვიან, 2030 წლამდე ქვანახშირის გამოყენების აღმოფხვრაზე. ჩინეთსა და ინდოეთში დაიხურა დიდი ქალაქების სიახლოვეს მდებარე ქვანახშირზე მომუშავე ელექტროსადგურები.
საინფორმაციო მასალა მომზადდა „ეკო ცენტრის“ მიერ “ღია საზოგადოების ფონდის” მხარდაჭერილი პროექტის “ადვოკატირება სუფთა ჰაერისთვის რუსთავში“ ფარგლებში