ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმის 2022 წლის შუალედური ანგარიში: სამოქალაქო მოძრაობის „გავიგუდეთ“ შეფასება

2020-2022 წლების ქ. რუსთავის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმა წარმოადგენს სექტორული მიმართულების პოლიტიკის დოკუმენტს, რომელიც მიზნად ისახავს ქ. რუსთავში ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებას.

სამოქალაქო მოძრაობა „გავიგუდეთ“ ჩართული იყო როგორც გეგმის შემუშავებაში, ისე აქტიურად ადევნებს თვალს მისი აღსრულების მონიტორინგს. სამინისტროს ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, ქ. რუსთავში საბაზისო დონესთან შედარებით 2021 წელს ატმოსფერული ჰაერის ხარისხობრივი მდგომარეობა უცვლელია. უმცირესი მყარი ნაწილაკები (PM10, PM2.5) წლიურ ზღვრულად დასაშვებ ნორმას კვლავაც დაახლოებით 60%-ით აღემატება. გეგმის მიხედვით, სტაციონარული წყაროებიდან ჰაერში გაფრქვეული მავნე ნივთიერებების მასის საბაზისო მაჩვენებელი 14151 ტონას, ხოლო საბოლოო მაჩვენებელი 2010 ტონას უნდა წარმოადგენდეს. აღნიშნული მიზანი რეალისტური იქნებოდა მაშინ თუ დროულად შესრულდებოდა გეგმით გათვალისწინებული ყველა აქტივობა და ქალაქი დამატებით აღარ დაიტვირთებოდა. თუმცა, იმ პირობებში, როდესაც საწარმოების დიდი ნაწილი წარმადობას ზრდის და ქალაქის დატვირთვის ნორმის არარსებობის გამო რუსთავს ახალი საწარმოები ემატება, ეს მაჩვენებელი სულ უფრო არარეალისტური ხდება.

ზოგადად, სამოქმედო გეგმასთან დაკავშირებით მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს დასახული აქტივობების დროულად შესრულების საკითხი. მაგალითისთვის, 2021 წელს სამოქმედო გეგმის მიხედვით სრულად უნდა განხორციელებულიყო 10 აქტივობა, თუმცა 2021 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით შესრულებული იყო 6 აქტივობა, მათ შორის 3 – დაგვიანებით. ჩვენ მიერ მომზადებულ 2021 წლის მოკლე ანგარიშს შეგიძლიათ გაეცნოთ ბმულზე. ხოლო წინამდებარე ანგარიშში შემოგთავაზებთ 2022 წლის შუალედურ მონაცემებს.

საინტერესოა, რომ 2022 წლის შუალედური მონაცემების მიხედვით, განმახორციელებელი უწყებების ჭრილში ყველაზე დიდი პროგრესი აქვს სამინისტროს ცენტრალურ აპარატს, რომელმაც ვალდებულებების 100% შეასრულა, გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტისთვის ეს მაჩვენებელი 81%-ს, გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრისთვის 94%-ს, ქ.რუსთავის მერიისთვის – 67%-ს, ხოლო გარემოს ეროვნული სააგენტოსთვის კი 61%-ს შეადგენს.

სამოქმედო გეგმის განხორციელების პროგრესის დონე რუსთავის მერიისთვის ძალიან დაბალია თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ, პირველ რიგში, პრობლემის გადაწყვეტა მუნიციპალიტეტის ინტერესებში უნდა შედიოდეს. ასევე, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ადგილობრივი მუნიციპალიტეტი პასუხისმგებლობას იღებს სულ 10 აქტივობის (ჯამში 30-დან) შესრულებაზე.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ სამოქმედო გეგმის განხორციელებისა და ქ. რუსთავში ჰაერის დაბინძურების პრობლემის მოგვარებისთვის მთავარ გამოწვევას ქალაქში არსებული მსხვილი საწარმოო ობიექტების მიერ ჰაერდაცვითი მოთხოვნების არასათანადოდ შესრულება წარმოადგენს, რაც ასევე მოიცავს ჰაერში მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების უწყვეტი ინსტრუმენტული თვითმონიტორინგის ვალდებულებების შეუსრულებლობასაც.

2021 წელს უნდა განხორციელებულიყო სტაციონარული წყაროების მიერ მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების უწყვეტი თვითმონიტორინგის სისტემის დანერგვის მონიტორინგი და სამინისტროს ბაზაზე თვითმონიტორინგის მონაცემების მიმღები ელექტრონული სისტემის შექმნა.

სამწუხაროდ, 2022 წლის მონაცემებით, 17 აქტიური სუბიექტიდან ამჟამად მხოლოდ 4-ია რეგისტრირებული სამინისტროს ბაზაზე არსებულ თვითმონიტორინგის ელექტრონულ სისტემაში. ეს სუბიექტებია: შპს „ემ ენ ქემიკალ ჯორჯია“, შპს „ჯეოსთილი“, შპს „ჰაიდელბერგცემენტ ჯორჯია“, სს „რუსთავის აზოტი“. თუმცა, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ საწარმოების მიერ მოწოდებული ინფორმაციის მიხედვით, საწარმოების აბსოლუტური უმრავლესობა (11 საწარმო) 2022 წლის ბოლომდე გეგმავს თვითმონიტორინგის სისტემების გამართვას. ეს საწარმოებია: შპს „რუსელოის“, შპს „vivacement”, შპს „მაქს იმპორტი“, შპს „ელბა ექსპორტი“, შპს „ჯეოფერომეტალი“, შპს „არესემ კორპ“, შპს „სოლო“, შპს „ეი ემ ბი ალოის“, შპს „მეგა ცემენტი“, შპს გია-2019“, შპს „მშენებელი 2004“. სამინისტროს დავუსვით კითხვა თუ რა სანქციები იგეგმება იმ საწარმოების მიმართ, რომლებიც აღნიშნულ ვალდებულებას 2022 წლის ბოლომდე ვერ შეასრულებენ. სამინისტროს პასუხში აღნიშნულია, რომ „გატარდება კანონით გათვალისწინებული ზომები“, რაც ვფიქრობთ ზოგადია და მხოლოდ იმის მანიშნებელი, რომ უწყებას ასეთ საწარმოებთან დაკავშირებით კონკრეტული გეგმა არ აქვს. საწარმო, რომელიც აღნიშნულ ვალდებულებას წლის მიწურულამდე ვერ ასრულებს გახლავთ შპს „ფერო ელოის ფროდაქშენი“, ხოლო სამინისტროს ინფორმაცია ჯერ კიდევ არ მიუღია შპს „რუსთავის ფოლადის“ წარმომადგენლებისგან.

2021 წელს შესასრულებელი აქტივობებიდან, 2022 წელს პროგრესი ისევ არ შეინიშნება რამდენიმე აქტივობის მიმართულებით, მათ შორის:

ისევ მეტწილადაა (67%) შესრულებული აქტივობა 1.1.5 „ადმინისტრაციული მიწერილობით განსაზღვრული კონკრეტული გეგმის შემუშავება ობიექტებისათვის, რომლებიც არ არიან შესაბამისობაში გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების პირობებთან ან კანონით დადგენილ მოთხოვნებთან“.
2021 წლის ბოლოს იყო დაგეგმილი „სამრეწველო ემისიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღება, რომლის გატანაც საპარლამენტო მოსმენაზე, ბოლო მონაცემებით – 2022 წლის საშემოდგომო სესიაზეა დაგეგმილი. აღნიშნული აქტვიობის პროგრესის მაჩვენებელი 2021 წლის მსგავსად შეადგენს 30%-ს.
ფეხით გადაადგილებისთვის დამატებითი ინფრასტრუქტურის მოწყობის პროგრესი ისევ 50%-ს, ხოლო მყარი ნაწილაკების გაფრქვევების შემცირების მიზნით გზის საფარის გაუმჯობესების მაჩვენებელი 65%-ს შეადგენს. ამასთან დაკავშირებით, სამუშაო ჯგუფის ფარგლებში კიდევ ერთხელ მივწერეთ სამინისტროს, რომ აუცილებელია გადაიჭრას საწარმოო ზონაში არსებული დაზიანებული გზის ამტვერების პრობლემა. გზა მიეკუთვნება რუსთავის მუნიციპალიტეტს, შესაბამისად, აუცილებელია ამ პრობლემის მოგვარებაში აქტიურად ჩაერთოს ქალაქის მუნიციპალიტეტი. როგორც სამინისტროს პასუხიდან ირკვევა, ჩვენი აღნიშნული მოსაზრება მიეწოდა ქ. რუსთავის მუნიციპალიტეტის მერიას. მათ გვაცნობეს, რომ ცენტრალური გზა საწარმოო ზონაში არის ასფალტირებული და მოწესრიგებული, შიდა გზები, უშუალოდ საწარმოებში მისასვლელი, ზოგი რეაბილიტირებულია ზოგის რეაბილიტაცია კი იგეგმება ეტაპობრივად. თუმცა, 2022 წლის 10 აგვისტოს გაგზავნილ წერილზე რუსთავის მერიამ გვიპასუხა, რომ არ გეგმავს იმ ორი გზის რეაბილიტირებას, რომლებიც საწარმოო ზონაში განსაკუთრებული ამტვერებით გამოირჩევა. შესაბამისად, ჩვენ კიდევ ერთხელ ვეცდებით გადავამოწმოთ, რომელი ინფორმაცია შეესაბამება სიმართლეს ან/და რას გულისხმობენ შიდა გზებში. მიღებულ პასუხს თქვენც აუცილებლად გაგიზიარებთ.
ჩატარებული ინსპექტირებების შედეგების გამოქვეყნების და აღნიშნულ ინფორმაციაზე ხელმისავწდომობის გაუმჯობესებოს მაჩვენებელი 2021 წლის ანგარიშის იდენტურად შეადგენს 67%-ს.

კრიტიკულად ჩამორჩება პროგრესს რუსთავის ახალგაზრობისა და დასვენების პარკის განახლების პროექტი, რომელიც წლის ბოლოს 100%-ით უნდა იყოს შესრულებული და ამჟამად აქტივობის პროგრეს მაჩვენებელი 7%-ია, 2021 წელს კი ეს მაჩვენებელი 6%-ს შეადგენდა.

2022 წლის იანვარი-ივნისის შუალედური ანგარიშის მიხედვით, 2021 წელს შესასრულებელი აქტივობებიდან, სრულად 2022 წლის ივნისში შესრულდა ერთი აქტივობა – გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის ქვემო ქართლის რეგიონულ სამმართველოს 2021-22 წლებში დაემატა 5 ახალი ინსპექტორი.

გარდა ზემოთ აღნიშნული აქტივობებისა, რომლებიც 2022 წელს იმედი გვაქვს, სრულად იქნება განხორციელებული, გეგმით 2022 წლის ბოლომდე გათვალისწინებულია შემდეგი აქტივობები:

– 1.1.4 – „გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით“ გათვალისწინებული პროცედურების განხორციელება ქ. რუსთავში ტექნოლოგიური პროცესის ცვლილებით მოქმედი ობიექტებისთვის“. აქტივობა 42%-ითაა შესრულებული, მისი განხორციელების შემდეგ კი ტექნოლოგიური პროცესის/ექსპლუატაციის პირობების ცვლილებით მოქმედ ყველა საქმიანობის სუბიექტს, არსებული რეალობის გათვალისწინებით, გავლილი ექნება სკრინინგის/გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცედურა.

– 1.1.6 – „ქ. რუსთავში არსებული სტაციონარული ობიექტებისთვის ადმინისტრაციული მიწერილობით განსაზღვრული გეგმით გათვალისწინებული ღონისძიებების განხორციელების ზედამხედველობა“. აქტივობა განხორციელებულია 50%-ით. ანგარიშის მიხედვით, 2021 წელს ინსპექტირება ადმინისტრაციული მიწერილობებით განსაზღვრული ღონისძიებების შესრულების გადამოწმების მიზნით 3 ობიექტზე (შპს „ჯეოსთილი“, შპს „მაქს იმპორტი, შპს „სოლო“) განხორციელდა.

– 1.1.7 – „ქ. რუსთავში არსებული სამრეწველო ობიექტების მიერ ნარჩენების მართვის კოდექსის ვალდებულებების აღსრულების პროცესის გააქტიურება“, რომელიც 58%-ითაა შესრულებული.

– 1.1.11 აქტივობის მიხედვით, უნდა გაიზარდოს გზდ-ს მიერ ქ. რუსთავში არსებული საწარმოების ინსპექტირების რაოდენობა. აღნიშნული აქტივობა 62%-ითაა შესრულებული. შეგახსენებთ, რომ 2021 წელს 44 საწარმოს 76 ინსპექტირება ჩატარდა, დეტალებს კი შეგიძლიათ ჩვენს სტატიაში გაეცნოთ.

2022 წლის იანვარი-ივნისის საანგარიშო პერიოდში ჯამურად ჩატარდა 26 რეგულირების ობიექტის 34 ინსპექტირება, რის შედეგადაც 5 ობიექტის შემთხვევაში გამოვლინდა ნარჩენების მართვის კოდექსის დარღვევა და შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ოქმები. ინსპექტირების ფარგლებში გამოვლენილი დარღვევების აღმოფხვრისათვის 7 ობიექტს წარედგინა 12 ადმინისტრაციული მიწერილობა და განესაზღვრა კონკრეტული გამოსასწორებელი ღონისძიებები შესაბამისი ვადებით. გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მიერ 2022 წლის I-II კვარტალში ქ. რუსთავში განხორციელებული ინსპექტირების შედეგები, ხელმისაწვდომია ამ ბმულზე.

– 2022 წლის IV კვარტლამდე ასევე დაგეგმილია ფეხითა და ველოსიპედით გადაადგილების დამატებითი ინფრასტრუქტურის მოწყობა.

– 2022 წლისათვის გეგმით გათვალისწინებულია როგორც ახალი რეკრეაციული ზონების შექმნისა და არსებული რეკრეაციული ზონების რეაბილიტაციის გაგრძელება, ისე არსებული მწვანე საფარის მოვლა/პატრონობა და ახალი მწვანე ნარგავების განთავსება ქალაქის ტერიტორიაზე.

– ინფრასტრუქტურულ გაუმჯობესებას ეხება 1.3.5 აქტივობაც – „ძველ რუსთავში არსებული გზების სველი წესით დასუფთავება“, რომელიც 44%-ით არის შესრულებული.

– ამავე საანგარიშო პერიოდში დაგეგმილია ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის ავტომატური მონიტორინგის ქსელის გაფართოება – 1 ავტომატური სადგურის დამატება. სამინისტროს ამ სადგურის შესახებ ეწერა, რომ „სასურველია დროულად იქნას შეძენილი და ქ. რუსთავში განთავსებული“. ჩვენი უკმაყოფილება გამოიწვია სიტყვამ „სასურველია“, რადგან ეს არის სამოქმედო გეგმით განსაზღვრული ვალდებულება, შესაბამისად, დავსვით კითხვა, ესწრებოდა თუ არა 2022 წლის ბოლომდე აღნიშნული სადგურის შეძენა და მონტაჟი. როგორც პასუხიდან ირკვევა, სადგურის შეძენასთან დაკავშირებით სატენდერო განაცხადების მიღება 5 სექტემბრამდე იგეგმება და მხოლოდ შემდეგ იქნება შესაძლებელი ვადების დაზუსტება. ასევე, სიტყვა „სასურველია“ შეიცვალა სიტყვით „საჭიროა“.

– 2022 წლის ბოლომდე ქალაქის 6 პუნქტში 12 ეტაპად უნდა ჩატარდეს ატმოსფერული ჰაერის ინდიკატორული გაზომვები, 2021 წლისთვის განხორციელებული იყო აქტივობის მხოლოდ 4 ეტაპი, ხოლო 2022 წლის I-II კვარტლებში განხორციელდა ინდიკატორული გაზომვების 2 ეტაპი.

– გეგმით გათვალისწინებულია სულ მცირე 5 გარემოსდაცვითი, მათ შორის ჰაერის დაცვის საკითხებზე საინფორმაციო და ცნობიერების ასამაღლებელი აქტივობის ჩატარება, რომელთაგან 4 უკვე ჩატარდა.

2022 წელს განსახორციელებელი აქტივობებიდან 3 შესრულდა წინსწრებით, მათ შორის:

100% არის შესრულებული ქ. რუსთავში, გარემოსდაცვით, მათ შორის ჰაერის დაბინძურების თემაზე საინფორმაციო მასალების მომზადება და გავრცელება.
გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის ინსპექტორებისთვის ტრენინგების ჩატარება ახალ საკანონმდებლო მოთხოვნებთან დაკავშირებით, მათ შორის ჰაერის დაცვის საკითხებზე.
გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების ღონისძიებებში ქ. რუსთავში არსებული სამრეწველო ობიექტების ჩართვა.

იმისთვის, რომ სამოქმედო გეგმა რეალურად გახდეს დადებითი ცვლილებების მომტანი, აუცილებელია გათვალისწინებული აქტივობების დროულად შესრულება როგორც სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფი სხვადასხვა უწყების, ისე პირველ რიგში, მუნიციპალიტეტის მხრიდან. ამჟამინდელი დამოკიდებულებით კი იქმნება შთაბეჭდილება, რომ პრობლემის მოგვარება ზემოთ ჩამოთვლილი ინსტიტუციებისთვის სათანადო პრიორიტეტს არ წარმოადგენს. ეს მხოლოდ იმ ფაქტითაც მტკიცდება, რომ სანამ სამოქალაქო მოძრაობამ „გავიგუდეთ“ 2022 წლის 5 ივნისის აქციის ერთ-ერთ მთავარ მოთხოვნად საწარმოების მიერ ჰაერდაცვითი რეგულაციების შესრულების გეგმა-გრაფიკის შემუშავება არ დაასახელა, იქამდე სამინისტროს არ ჰქონდა შემუშავებული აღნიშნული დოკუმენტი და შესაბამისად, საზოგადოებამაც არ იცოდა, რომელ საწარმოს როდის ექნებოდა აირმტვერდამჭერი მოწყობილობები (ფილტრები) და თვითმონიტორინგის სისტემა. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ შუალედური ანგარიშის განხილვა მოხდეს შეხვედრის ფორმატშიც.

სამინისტროს მიერ მომზადებული ანგარიში სრულად ხელმისაწვდომია ამ ბულზე.

ანგარიში მომზადებულია პროექტის „ვიცავთ უფლებას სუფთა ჰაერზე რუსთავში“ ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება „დემოკრატიის ევროპული ფონდის“ მხარდაჭერით.