რა შედეგი მოუტანა 2020-2022 წლების ჰაერის გაუმჯობესების გეგმამ რუსთავს?

2020 წლის 22 ოქტომბერს საქართველოს მთავრობის N2059 განკარგულებით დამტკიცდა 2020-2022 წლების ქ. რუსთავის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმა.

“გავიგუდეთ“ ჩართული იყო სამოქმედო გეგმის შემუშავების პროცესში, აქტიურად აკვირდებოდა გეგმით გათვალისწინებული საქმიანობის შესრულებას და მოქალაქეებთან ერთად ცდილობდა პროცესი რუსთავის საჭიროებებზე მორგებული ყოფილიყო. თუმცა, გეგმის განხორციელებისას არაერთი გამოწვევა იყო, რომელთა შესახებაც ინფორმაციას საზოგადოებას საინფორმაციო მასალებისა თუ მოკლე ანგარიშების სახით მუდმივად ვუზიარებდით (ანგარიში 1, ანგარიში 2, ანგარიში 3, ანგარიში 4, ანგარიში 5).

2023 წლის 23 თებერვალს სამოქმედო გეგმის საბოლოო შედეგების პრეზენტაცია გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროში გაიმართა. რამდენიმე დღეში სამინისტრო საჯაროდ გამოაქვეყნებს სამოქმედო გეგმის შესრულების ანგარიშს, თუმცა, იქამდე გვსურს, ანგარიშის შესახებ ინფორმაცია და ზოგადად სამოქმედო გეგმის შესრულების პროცესთან დაკავშირებით ჩვენი კომენტარები საზოგადოებასაც გავუზიაროთ.

შეგახსენებთ, ქ. რუსთავის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმა წარმოადგენს სექტორული მიმართულების პოლიტიკის დოკუმენტს, რომელიც მიზნად ისახავს ქ. რუსთავში ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებას. ამ მიზნის შესაბამისად სამოქმედო გეგმა აერთიანებს ხუთ ამოცანას, რომელთა განხორციელებაზე პასუხისმგებლები არიან საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, სამინისტროს სისტემაში შემავალი უწყებები და ქ. რუსთავის მუნიციპალიტეტის მერია.

2022 წელს სამოქმედო გეგმის ფარგლებში დაგეგმილი 30 აქტივობიდან მიმდინარეობდა 24 აქტივობის განხორციელება, ხოლო 6 აქტივობა სრულად შესრულდა 2020-2021 წლებში.

რა ძირითადი შედეგები მოიტანა სამოქმედო გეგმის განხორციელებამ?

ანგარიშის მიხედვით, 2022 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით განხორციელდა სამოქმედო გეგმის აქტივობათა 63%. აგრეთვე, მეტწილად შესრულდა აქტივობების 30%, ხოლო ნაწილობრივ შესრულდა – 7%. აქტივობების განხორციელების პროგრესმა შეადგინა 87%. ნიშნავს თუ არა ეს, რომ სამოქმედო გეგმის მიზანი 87%-ით არის მიღწეული? რა თქმა უნდა, არა, რადგან აქტივობების თუნდაც 100%-ით განხოციელება არ ნიშნავს, რომ მიზანი მიღწეულია. ამის მიზეზებზე ამოცანების ჭრილში ვისაუბრებთ.

ჩვენი აზრით, სამოქმედო გეგმის 5 ამოცანიდან უმნიშვნელოვანესი არის პირველი ამოცანა, რომელიც რუსთავში სტაციონარული წყაროებიდან (ქარხნებიდან) ატმოსფერულ ჰაერში გაფრქვეული მყარი ნივთიერებების მასის 14,151 ტონიდან 2010 ტონამდე შემცირებას ითვალისწინებდა. სამწუხაროდ, ანგარიშის მიხედვით, მყარი ნივთიერებების მასა მხოლოდ 5705 ტონით (დაახლოებით 40%-ით) შემცირდა და 8446 ტონა შეადგინა (ნაცვლად სამიზნე 2010 ტონისა). ეს არის იმის შედეგი, რომ გეგმის განხორციელებისას ფიქსირდებოდა მნიშვნელოვანი ხარვეზები მსხვილი საწარმოების მიერ დაწესებული რეგულაციების დროული აღსრულებისა და გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის/გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების პირობების შესრულების კუთხით. ამასთან, წლიურ ანგარიშში ნახსენებია ისიც, რომ ამ კუთხით მეტწილად შესრულებული აქტივობების უმრავლესობა (5-დან 4 აქტივობა) ბოლომდე ვერ შესრულდა სწორედ საწარმოთა მხრიდან საკანონმდებლო მოთხოვნების არასათანადოდ დაცვის გამო. იმ შემთხვევაში, თუკი მსხვილი სამრეწველო ობიექტები არ უზრუნველყოფენ კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნების შესრულებას ქ. რუსთავში მტვრის უმცირესი ნაწილაკების საშუალო წლიური კონცენტრაცია ვერ მოექცევა ნორმის ფარგლებში.

მყარი ნაწილაკებით დაბინძურების პრობლემის მოსაგვარებლად კი საჭიროა გაფრქვევების კიდევ 45%-ით შემცირება.

2022 წელს უმცირესი მყარი ნაწილაკების (PM10, PM2.5) კონცენტრაცია საბაზისო 2019 წელთან შედარებით შემცირდა 13-16%-ით, კერძოდ PM 10-ის საშუალო წლიურმა კონცენტრაციამ შეადგინა 55 მკგ/მ³, ხოლო PM 2.5-ისამ – 27 მკგ/მ³. რაც, ანაგარიშის მიხედვით, დიდწილად გამოწვეულია მსხვილი სამრეწველო ობიექტების მხრიდან დაწესებული საკანონმდებლო რეგულაციების უკეთესი აღსრულებით.

თუმცა, 2022 წელს დაფიქსირებული მყარი ნაწილაკების კონცენტრაციები კვლავაც აღემატება ზღვრულად დასაშვებ ნორმას 35-37%-ით. ასევე, ნორმას (35 დღე) მკვეთრად აღემატება PM 10-ის დღიური კონცენტრაციის გადაჭარბების შემთხვევები, რომელმაც, ანგარიშის მიხედვით, ჯამში 2022 წელს 187 დღე შეადგინა და მათ შორის 43 იყო განპირობებული სინოპტიკური პროცესებით. ამ მონაცემების ვალიდაციასთან დაკავშირებით სამინისტროსთან გარკვეული კითხვები გვაქვს, რადგან 2022 წლის 31 დეკემბერს ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის პორტალზე ასახულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით (იხ. „სქრინი“)

ვვარაუდობთ, რომ 187-ზე მეტი დღის განმავლობაში ვისუნთქეთ ნორმაზე მეტად დაბინძურებული ჰაერი. როგორც კი ამ თემაზე სამინისტროსთან შეხვედრა გვექნება, აუცილებლად გაგიზიარებთ ინფორმაციას.

ამ ამოცანის ფარგლებში განხორციელებულ მნიშვნელოვან აქტივობებს შორის აღსანიშნავია ქ. რუსთავში გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის სისტემის გაძლიერების მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯები, რომლის ფარგლებში განხორციელდა 44 რეგულირების ობიექტის 64 ინსპექტირება. ინსპექტირების შედეგად გამოვლენილი დარღვევების აღმოფხვრისათვის 10 ობიექტს განესაზღვრა კონკრეტული გამოსასწორებელი ღონისძიებები შესაბამისი ვადებით. ამასთან, გზდ-ს ადგილობრივ სამმართველოს დაემატა მეხუთე ინსპექტორი.

მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების უწყვეტი ინსტრუმენტული თვითმონიტორინგის ელექტრონულ სისტემაში 2022 წელს დარეგისტრირდა 8 საწარმო (აქედან 1 არ ფუნქციონირებს), ხოლო 2021 წელს კი 1 საწარმო შპს „ემენ ქემიკალ ჯეორჯია“. ამ მდგომარეობით, რუსთავში არის გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებისადმი დაქვემდებარებული საქმიანობის განმახორციელებელი 17 აქტიური სუბიექტი, რომელსაც ეხება თვითმონიტორინგის ვალდებულება. ამ 17 სუბიექტიდან ელექტრონულ სისტემაში სულ დარეგისტრირებულია 8 აქტიური საწარმო. ხოლო კიდევ 8 საწარმომ შეიძინა თვითმონიტორინგის ხელსაწყო და ახორციელებს მის მონტაჟს/ტესტირებას.

შესაბამისად, რეგისტრირებული აქტიური საწამოების სია ასე გამოიყურება

– შპს „ემენ ქემიკალ ჯორჯია“ – მანგანუმის ოქსიდიდა და მანგანუმის სუფატის წარმოება

– სს რუსთავის აზოტი – ქიმიური მრეწველობა;

– შპს ჯეოსთილი – მეტალურგიული წარმოება;

– შპს ჰაიდელბერგცემენტ ჯორჯია – ცემენტის წარმოება;

– შპს მაქს იმპორტი – ცემენტის წარმოება;

– შპს გია-2019 – ცემენტის წარმოება;

– შპს სოლო – ცემენტის წარმოება (ვებ-სერვისის აწყობის პროცესშია);

– შპს მშენებელი 2004 – ცემენტის წარმოება (ვებ-სერვისის აწყობის პროცესშია, ამასთან მოსაწესრიგებელი აქვს სანებართვო დოკუმენტაცია).

ასევე სისტემაში დარეგისტრირდა ცემენტის მწარმოებელი შპს ლევ 2019 (ვებ-სერვისის აწყობის პროცესშია), რომელიც არ ფუნქციონირებს.

პირველ ამოცანასთან მიმართებით შეიძლება ითქვას, რომ მიუხედავად იმისა, რომ პირველი ამოცანის 11 აქტივობიდან 6 სრულად განხორციელდა, ხოლო 5 მეტწილად შესრულდა, მიზანი, რომელიც აქტივობებს უნდა მოეტანათ შედეგად, სანახევროდაც არ არის მიღწეული.

რაც შეეხება მეორე ამოცანას – ქ. რუსთავში ავტოსატრანსპორტო საშუალებებიდან გამონაბოლქვის შემცირებას, ამ მიმართულებითაც, მიუხედავად იმისა, რომ 4 აქტივობიდან 2 სრულად შესრულდა, ხოლო, ორი – მეტწილად, სამწუხაროდ, მდგომარეობა საბაზისო დონესთან შედარებით თითქმის უცვლელია და მცირედით გაუარესებულიც კი არის. საბაზისო მაჩვენებელი იყო 55 მკგ/მ³ხოლო სამოქმედო გეგმის განხორციელების შემდეგ ეს მაჩვენებელი 40 მკგ/მ³-მდე უნდა შემცირებულიყო. თუმცა, რუსთავში, მთავარი მაგისტრალის გასწვრივ 2022 წელს აზოტის დიოქსიდის (NO₂) საშუალო წლიურმა კონცენტრაციამ 56 მკგ/მ³შეადგინა (რაც 1 მკგ/მ³ მეტია საბაზისო მაჩვენებელთან შედარებით). ასევე, პრობლემას წარმოადგენს აზოტის დიოქსიდის ნორმაზე გადაჭარბებული კონცენტრაცია ქალაქის ორ ლოკაციაზე (კლდიაშვილის და კოსტავას ქუჩებზე), რისი მიზეზი ქვეყანაში და, მათ შორის, ქ.რუსთავში მოძველებული ავტოპარკია.

როგორც გეგმაშიც ვკითხულობთ, ეს გარემოება კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ აზოტის დიოქსიდით დაბინძურების პრობლემის გადასაწყვეტად არასაკმარისია სამოქმედო გეგმის ფარგლებში გათვალისწინებული აქტივობები და საჭიროა დამატებითი, უფრო ამბიციური ღონისძიებების დაგეგმვა და დროული განხორციელება ეროვნულ და ადგილობრივ დონეზე.

გარდა ამისა, ჩვენი გუნდი მუდმივად საუბრობს და 2020 წელსაც ვითხოვდით, რომ გეგმაში ჩადებულიყო რუსთავ-თბილისის საქალაქთაშორისო ტრასპორტის მოგვარების საკითხი. შეგახსენებთ, რომ ყოველდღიურად სასწავლებლად თუ სამუშაოდ 25,000-მდე ადამიანი გადაადგილდება რუსთავიდან თბილისის მიმართულებით და უკან. მოუწესრიგებელი საქალაქთაშორისო ტრანსპორტის და სამსახურამდე მისვლის პრობლემის გამო, ბევრმა რუსთაველმა უკვე შეიძინა კერძო ავტომობილი, ბევრი კი სამომავლოდ გეგმავს. შესაბამისად, ეს ზრდის ავტოსატრასპორტო გამონაბოლქვს როგორც რუსთავში, ისე თბლისში. მართალია, ისნის მიმართულებით სტუდენტებზე გათვლილი ავტობუსი დაინიშნა, თუმცა, ეს მხოლოდ მცირედით აგვარებს საქალაქთაშორისო ტრანსპორტის პრობლემას და საჭიროა უფრო ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა. ამ საკითხის ადვოკატირებას ახლა უკვე ცენტრალური ზონის ჰაერის მართვის გეგმის სამუშაო ჯგუფში ვცდილობთ და რადგან ეს საკითხი მხოლოდ რუსთავს არ ეხება, მივიღეთ დაპირება, რომ თბილისის აგლომერაციის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების გეგმის ფარგლებში იქნება ამ საკითხზე მსჯელობა.

რაც შეეხება მესამე ამოცანას, რუსთავში მწვანე ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების თვალსაზრისით საანგარიშო პერიოდში რუსთავში მწვანე ზონების ჯამური ფართობი 2 ჰა-თი გაიზარდა, რაც საბაზისო დონესთან შედარებით 14 ჰა-ით მეტია, და 999 ჰა შეადგინა, თუმცა, სამიზნე მაჩვენებელი 1008 ჰა იყო. 2022 წელს ქალაქში მოეწყო 6 და მიმდინარეობს 1 სკვერის კეთილმოწყობა, დაირგო 3 700 მ2 ფართობის ველობილიკი, რეაბილიტირდა ჩაუტარდა და მოეწყო 84 000 მ2 -ზე მეტ გზის საფარს და 20 000 მ2 -ზე მეტ ტროტუარს, დაირგო 2 200-ზე მეტი ძირი ხე-მცენარე, რეგულარულად ხორციელდებოდა მწვანე საფარის მოვლა და, როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, ქუჩების (მშვიდობის, გაგარინის, მოდებაძის ქუჩების) სველი წესით დამუშავება. თუმცა, სამწუხაროდ, რუსთავის კულტურისა და დასვენების პარკის რეკრეაციული შესაძლებლობების განვითარების პროგრესი მხოლოდ 9% შეადგენს.

მეოთხე ამოცანის შედეგის ინდიკატორთან მიმართებით კი, ასევე არის გარკვეული გამოწვევები, რადგან საანგარიშო პერიოდში შესყიდვის პროცედურების გაჭიანურების გამო ვერ მოესწრო დონორული დაფინანსებით დამატებითი ავტომატური სადგურის შეძენა. სადგური 2022 წლის ნაცვლად 2023 წლის ბოლოს დამონტაჟდება ახალ რუსთავში. რაც შეეხება ამ ამოცანის ფარგლებში ქალაქში ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის პუნქტებისა და სპექტრის გაზრდას, 2021 წლის დეკემბრიდან გრავიმეტრიული მეთოდით დაიწყო ბენზ(ა)პირენის, კადმიუმის, დარიშხანისა და ნიკელის კონცენტრაციების გაზომვა. საბედნიეროდ, მათი საშუალო კონცენტრაციები ზღვრულად დასაშვებ ნორმას მკვეთრად ჩამოუვარდება.

2022 წელს მნიშვნელოვანი პროგრესი დაფიქსირდა მეხუთე ამოცანის (ქ. რუსთავში გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების ღონისძიებების და მასში ჩართული მონაწილეების რაოდენობის გაზრდა) შესრულების თვალსაზრისით საანგარიშო პერიოდში სამიზნე მაჩვენებლის სრულად მიღწევით – ჩატარდა გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონის ამაღლების 18 ღონისძიება.

როგორც ვხედავთ, სამოქმედო გეგმის განხორციელების კუთხით არაერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა, თუმცა, რჩება უამრავი გამოწვევა.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ქ. რუსთავში ჰაერის დაბინძურების პრობლემის მოგვარებისთვის მთავარ გამოწვევას მსხვილი საწარმოო ობიექტების მიერ ჰაერდაცვითი კანონმდებლობისა და გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის/გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების პირობების არასათანადოდ შესრულება წარმოადგენს, რის აღმოსაფხვრელადაც საჭიროა გაგრძელდეს როგორც ხელშემწყობი, ასევე კანონმდებლობით განსაზღვრული საზედამხედველო მექანიზმების გამოყენება. თუმცა, გარდა საწარმოების მხრიდან არსებული გამოწვევებისა, აღსანიშნავია თავად საჯარო უწყებების მიერ განსახორციელებელი აქტივობების დაგვიანებით შესრულების სამწუხარო პრაქტიკა, მათ შორის, საკანონმდებლო ცვლილებების დროული მიღების კუთხით.

ჩვენი გუნდი ჩართულია ცენტრალური ზონისთვის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მართვის გეგმის (2023-2025) შემუშავებაში და იმედი გვაქვს, რომ ახალი გეგმა ბევრად უფრო ქმედითი და შედეგიანი აღმოჩნდება რუსთავისთვის და რეალურად შემცირდება ქალაქში ჰაერის დაბინძურების დონე. ამ მიზნის მიღწევის გზაზე კი საზოგადოების აქტიურ ჩართულობას და პროცესის მონიტორინგს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.