რა გვიჯდება დაბინძურებული ჰაერის სუნთქვა?

რა გვიჯდება დაბინძურებული ჰაერის სუნთქვა?

სამოქალაქო მოძრაობა „გავიგუდეთ“ მუდმივად აწვდის მოსახლეობას ინფორმაციას იმ ანგარიშებსა და კვლევებზე, სადაც ჰაერის დაბინძურების კოლოსალურ ხარჯებზეა საუბარი. მაგალითისთვის, მსოფლიო ბანკის შეფასებით, ჰაერის დაბინძურება მსოფლიო ეკონომიკას 5 ტრილიონი აშშ დოლარი უჯდება, თუმცა ესეც მხოლოდ გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქ დაავადებებზე დახარჯულ თანხას მოიცავს.[1] ასევე მსოფლიო ბანკის მეორე, 2020 წლის ანგარიშის „საქართველო – გზა მწვანე და მედეგი განვითარებისკენ“ მიხედვით, ატმოსფერული და შენობის შიდა ჰაერის დაბინძურების ზემოქმედებით საქართველოში ჯანმრთელობაზე დატვირთვის ეკონომიკური ღირებულება 560 მლნ დოლარს  უდრის, რაც 2018 წლის მშპ-ს 3% იყო.[2] სახალხო დამცველის სპეციალურ ანგარიშში „უფლება სუფთა ჰაერზე“ კი ვკითხულობთ, რომ იმ დაავადებების მკურნალობაზე, რომელთაც იწვევს ცალკეული დამბინძურებლები (NO2, SO2, CO, O3, PM10 და PM2.5), 2016 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გაწეულია 120,050,566 ლარის ხარჯი.[3]

მკითხველისთვის კარგადაა ცნობილი ჰაერის დაბინძურების ფატალური შედეგები. რომლის გამოც, მსოფლიოში ყოველწლიურად დაახლოებით 7 მილიონი ადამიანი იღუპება.[4] ჰაერის დაბინძურების დღევანდელი დონის გამო, მსოფლიოში მცხოვრები ადამიანების სიცოცხლის ხანგრძლივობა საშუალოდ 2.2 წლით მცირდება (შედარებისთვის მოწევა სიცოცხლის ხანგრძლივობას 1.92 წლით ამოკლებს, ალკოჰოლი და ნარკოტიკები კი – 0.77 წლით).[5] როგორ შეიძლება იმ ზიანის „გაზომვა“ რასაც ჰაერის დაბინძურება გვაყენებს? არსებობს თუ არა საშუალება, რითაც დადგინდება რა ღირს ჩვენი ფიზიკური თუ ფსიქიკური ჯანმრთელობა?  რა თქმა უნდა, არ არსებობს ერთი სტანდარტული მექანიზმი კონკრეტული ადამიანის სიცოცხლის ღირებულების განსაზღვრისა და ვფიქრობთ, ეს არაეთიკურიც კი არის, რადგან ადამიანის სიცოცხლე შეუფასებელია. თუმცა, ეკონომიკაში არსებობს მეთოდი – „სტატისტიკური სიცოცხლის ღირებულება“ (value of a statistical life – VSL)[6], რომელიც ჯანმრთელობის დაზიანების ფულადი ღირებულების შეფასების შესაძლებლობას იძლევა. აღსანიშნავია, რომ სტატისტიკური სიცოცხლის ღირებულება არის ის თანხა, რომელსაც ადამიანები გადაიხდიდნენ იმ ცვლილებებისთვის, რომლებითაც მათი სიკვდილის ალბათობა შემცირდებოდა და არა თანხა, რომელსაც ადამიანები გადაიხდიან სიკვდილის კონკრეტული შემთხვევის ასაცილებლად.

დავუშვათ, რომ 100 000 ადამიანისგან შემდგარ ჯგუფში, ყველა ადამიანს ჰკითხეს რამდენის გადახდისთვის იქნებოდნენ მზად იმისთვის, რომ შეემცირებინათ ერთი კონკრეტული სიკვდილის ალბათობა მომდევნო წლის განმავლობაში. ვინაიდან რისკის პრევენცია ნიშნავს, რომ წლის განმავლობაში ერთით ნაკლები სიკვდილის შემთხვევაა მოსალოდნელი, ამ ფენომენს ზოგჯერ „ერთ სტატისტიკურ გადარჩენილ სიცოცხლესაც“ უწოდებენ. ახლა დავუშვათ, რომ საშუალო პასუხი ამ ჰიპოთეტურ კითხვაზე $100-ია, შესაბამისად, ჯამური თანხის ოდენობა, რომლისთვისაც 100 000 კაციანი ჯგუფი მზადაა 1 სიცოცხლის გადასარჩენად გაიღოს, იქნება $10 მილიონი   ($100 X 100 000) სწორედ ეს იგულისხმება სტატისტიკურ სიცოცხლის ღირებულებაში.

სტატისტიკური სიცოცხლის ღირებულების მექანიზმს წარმატებით იყენებს ხელისუფლება თუ კერძო სექტორი. ხელისუფლებისთვის ბიუჯეტიდან ადამიანების სიცოცხლის გადასარჩენად დახარჯული თანხაც ასევე არის ერთ-ერთი გზა, საშუალო სტატისტიკური სიცოცხლის ღირებულების დასადგენად. ამ მეთოდს ასევე იყენებენ ახალი რეგულაციისა თუ პოლიტიკის ხარჯ-სარგებლიანობის ანალიზის დროს. ხარჯ-სარგებლიანობის ანალიზი ანალიტიკური ინსტრუმენტია რომელიც გამოიყენება ხელისუფლების მიერ დაგეგმილი რეფორმებისა თუ პოლიტიკის შესაფასებლად. გარემოდაცვით პოლიტიკას რაც შეეხება, სარგებელი განისაზღვრება იმით, თუ რა თანხის გადასახდელად არიან მზად ინდივიდები მაგალითად ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის რისკის ან/და დაბინძურების პრევენციისთვის. ხარჯები კი ამ შემთხვევაში განისაზღვრება დაბინძურების პრევენციისკენ მიმართული რესურსების ფულადი ღირებულებით. თუ ჯამური სარგებელი გადაწონის ჯამურ ხარჯს, ამბობენ, რომ აღნიშნულმა რეფორმამ „ხარჯ-სარგებლიანობის ტესტი ჩააბარა“.[7]

„სტატისტიკური სიცოცხლის ღირებულება“ კონკრეტული ქვეყნებისთვის წინასწარ დადგენილი, ფიქსირებული თანხაა. ზოგი მათგანი VSL-ს წლიურად ითვლის, ზოგი კი – ერთი ადამიანის სიცოცხლეს ზოგადად, ერთიანად აფასებს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჰაერის დაბინძურება ადამიანის სიცოცხლეს საშუალოდ 2.2 წლით ამოკლებს, ქვემოთ კი ვეცდებით სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე დაგანახოთ თუ „რა ღირს“ ჩვენი ცხოვრების 2.2 წელი.

– აშშ-ში ადამიანის სიცოცხლის სტატისტიკური ღირებულება წელიწადში $129 000 შეადგენს, შესაბამისად, 2.2 წლის „დანახარჯი“ $283 000 გახლავთ. [8]

– ავსტრალიაში ეს რიცხვი $159,723-ია, შესაბამისად 2.2 წელში – $351 390.[9]

– ახალ ზელანდიაში ადამიანის სიცოცხლე 2016 წლის მონაცემების მიხედვით 4.14 მილიონადაა შეფასებული,[10] საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა კი 2020 წლის მონაცემებით 82.06 წელია, [11] აქედან გამომდინარე 2.2 წლის დაკარგვა $110 992 “ღირებულებისაა“.

– შვედეთში VSL 22 მილიონი შვედური კრონი ანუ $2.4 მილიონია,[12] ქვეყანაში საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა 83,33 წელია,[13] რაც ნიშნავს რომ 2.2 წლის დაკარგვის ღირებულება $63 362-ია.

ვინაიდან საქართველოზე ამ მხრივ მონაცემები არ მოგვეპოვება, ორიენტირად ამ 4 ქვეყნის საშუალო მონაცემი – $202 186 ავიღეთ. შესაბამისად, უხეშად რომ ვთქვათ, ეს არის ის თანხა, რაც ჩვენი სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის 2,2 წლით შემცირების შედეგად გვეკარგება.

ამ ინფორმაციის მიზანი მხოლოდ ისაა, რომ მოსახლეობასა და დაინტერესებულ პირებს დავანახოთ, რომ რეალურად, საწარმოების გაუმართავი მუშაობა მრავალმხრივ ახდენს გავლენას მოქალაქეებზე და გრძელვადიან პერიოდში, ეკონომიკური კუთხითაც გაუმართლებელია. აღარაფერს ვამბობთ იმ ფიზიკური თუ ფსიქიკური ჯანმრთელობის ზიანზე, რაც ქალაქში მცხოვრები 130 000 ადამიანის ყოველდღიური ცხოვრების შემადგენელ ნაწილად იქცა და რომლის ობიექტური, განზოგადებული შეფასებაც შეუძლებელია. აქვე, კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ, რომ სამოქალაქო მოძრაობისთვის „გავიგუდეთ“ ადამიანთა სიცოცხლე და მათი ჯანმრთელობა შეუფასებელია და შესაბამისად ის ზიანი, რაც რუსთავის მოსახლეობას ყოველდღიურად ადგება, ვერანაირი თანხით ვერ ანაზღაურდება.

[1] https://www.theguardian.com/environment/2021/aug/27/air-pollution-linked-to-more-severe-mental-illness-study

[2] https://greenalt.org/blogs/heris-dabindzureba-sakartveloshi/?fbclid=IwAR2pUYYpnJXvCzauk1dQ92abf1jbyWYzbIp9QSAe_lXCbHBxEq5Yt0JeeuA

[3] https://ombudsman.ge/res/docs/2019040113594483544.pdf

[4] https://www.who.int/news-room/spotlight/how-air-pollution-is-destroying-our-health

[5] https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/01/air-pollution-is-slashing-years-off-the-lives-of-billions-report-finds

[6] https://www.epa.gov/environmental-economics/mortality-risk-valuation

[7] https://www.epa.gov/environmental-economics/mortality-risk-valuation

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Value_of_life

[9]  https://en.wikipedia.org/wiki/Value_of_life

[10] https://www.newsroom.co.nz/ideasroom/how-much-is-a-nz-life-worth

[11] https://www.statista.com/statistics/1041182/life-expectancy-new-zealand-all-time/

[12] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S016885101200259X

[13] https://www.worldometers.info/demographics/life-expectancy/