რა გავლენა აქვს და როგორ ამძაფრებს კლიმატის ცვლილება გენდერულ უთანასწორობას?
რა გავლენა აქვს და როგორ ამძაფრებს კლიმატის ცვლილება გენდერულ უთანასწორობას?
თუ ჩვენს მომზადებულ მასალებს თვალს ადევნებთ, უკვე გეცოდინებათ კლიმატის ცვლილების საზიანო შედეგების შესახებ. თუმცა, კლიმატის ცვლილება ყველას ერთნაირად როდი აზარალებს, გარკვეული ჯგუფები ბუნებრივი კატასტროფების შედეგების მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლადები არიან. დღეს სწორედ ერთ-ერთ ასეთ ჯგუფზე: ქალებსა და გოგონებზე ვისაუბრებთ.
საქართველოში გენდერული თანასწორობის მიღწევამდე ჯერ კიდევ დიდი გზაა გასავლელი, ამას უახლესი კვლევებიც ადასტურებს: ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობა – ქალების 63% და კაცების 54% – ფიქრობს, რომ ქვეყანაში ჯერაც არ არის მიღწეული გენდერული თანასწორობა. მოქალაქეების 60% მიიჩნევს, რომ ქალების მეტი ჩართულობა პოლიტიკაში ქვეყნისთვის სასიკეთოა, ხოლო კაცების 59%-ს და ქალების 38%-ს ჯერა, რომ ქალის მთავარი მოვალეობა ოჯახის მოვლაა.[1]
ერთი შეხედვით, გენდერული თანასწორობა სოციალური კონცეპტია და მას არანაირი ზეგავლენა არ უნდა ჰქონდეს ბუნებრივ მოვლენებსა და მის შედეგებზე. თუმცა, გენდერულ თანასწორობას, ქალთა გაძლიერებასა და კლიმატის ცვლილებას შორის პირდაპირი კავშირია.
ერთი მხრივ, ქალები კაცებზე მეტად მოწყვლადები არიან კლიმატის ცვლილების შედეგების მიმართ, რამაც შეიძლება გაამძაფროს გენდერული უთანასწორობა. მეორე მხრივ კი, ქალებს აქვთ უნიკალური ცოდნა და უნარები, რაც საშუალებას იძლევა კლიმატის ცვლილებების საპასუხო ზომები უფრო ეფექტური და მდგრადი გახდეს. თუ კლიმატის ცვლილების პოლიტიკის შემუშავების დროს მხედველობაში მივიღებთ გენდერულ პერსპექტივას და ქალებს საშუალებას მივცემთ ამ კუთხით დისკუსიებში ჩაერთონ, გარდა კლიმატის ცვლილების შედეგებთან ბრძოლის დაჩქარებისა, მივიღებთ გენდერულ თანასწორობასა და ქალების გაძლიერებას. უმნიშვნელოვანესია, რომ გადაწყვეტილების მიღების ყველა ეტაპზე, დამატებითი ყურადღება დაეთმოს აღნიშნულ ორ საკითხს შორის კავშირს და საბოლოო გეგმის შემუშავება სწორედ ამ კორელაციაზე დაყრდნობით მოხდეს.
ის, რომ კლიმატის ცვლილება ქალებსა და კაცებზე გავლენას განსხვავებულად ახდენს არა მათი ფიზიკური აგებულებით, არამედ, საზოგადოების მიერ დადგენილი მათი განსხვავებული როლებით და პასუხისმგებლობებითაა გამოწვეული. ქალებს უფრო მეტად აზიანებთ კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული შედეგები, რადგან ჩვეულებრივ მათ უფრო დაბალი შემოსავალი აქვთ, არ აქვთ განათლებაზე წვდომა და არ არიან ჩართული არც პოლიტიკური და არც საოჯახო გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში, რაც მათ ცხოვრებაზე პირდაპირ გავლენას ახდენს. შესაბამისად, ისინი კრიტიკულ სიტუაციებში სწრაფი, დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღებას მიჩვეულნი არ არიან, რაც ხშირად სტიქიისგან თავის დაღწევას ართულებს.[2]
ანალოგიურად, გენდერული სოციო-კულტურული ნორმები გოგონებს ხელს არ უწყობს ისეთი უნარების განვითარებაში, როგორიცაა: ცურვა, ხეზე ცოცვა, რაც ადამიანებს ეხმარება წყალდიდობის დროს გადარჩენაში. სტიქიური მოვლენების დროს ქალთა დაზარალების რისკი კაცებისას 14 ჯერ აღემატება.[3] გარდა ამისა, ქალები როგორც წესი, ნაკლებ ქონებას ფლობენ და მათი საარსებო წყარო უფრო მეტად ბუნებრივი რესურსებია.
სტიქიური უბედურებების დროს ხშირია ევაკუაციის საჭიროებაც. იძულებით გადაადგილებული პირები ისეთ თავშესაფრებში გადაჰყავთ, სადაც ქალთა და გოგონათა უსაფრთხოება დაცული არ არის. ქალების უმეტესობა სექსუალურ შევიწროვებას ანდა ძალადობას განიცდის. თავშესაფარში მცხოვრები ქალები ყვებიან, რომ დაუცველობის გამო, მათ მთელი ღამის გათენება უწევთ, თავშესაფარში ხშირია გარეშე პირების შესვლა, რომელთა მთავარი მიზანი ქალების შეურაცხყოფაა.
სტიქიის დროს, ზოგიერთ ქვეყანაში გოგონები დამატებითი ტვირთია, რადგანაც მათი ფიზიკური მზაობა ჩამორჩება ბიჭებისას. შესაბამისად, იზრდება ადრეული ქორწინების რისკებიც. ღარიბი ოჯახებისთვის, ვინც თავისი სახლ-კარი დაკარგა, შვილის ადრეული ქორწინება ხშირად „იღბლიან ბილეთად“ ითვლება. შესაფერისი სასიძოს მატერიალური დახმარებით ოჯახი ცდილობს სტიქიებისგან გამოწვეულ სიღარიბეს გაუმკლავდეს, ხშირად კი ახალ ოჯახში გოგონათა უსაფრთხოების და კეთილდღეობის უზრუნველყოფა არ ხდება და ისინი პარტნიორის მხრიდან ძალადობის მსხვერპლნი ხდებიან.
სწორედ ასეთი ისტორია აქვს ბანგლადეშში მცხოვრებ სარმინს, რომელსაც წყალდიდობის შემდეგ, უეცრად, 14 წლის ასაკში მოუწია დაქორწინება. „სიღარიბის გამო, მშობლები თავის შვილებს ჩემსავით, ძალიან პატარა ასაკში იძულებით აქორწინებენ, მას შემდეგ რაც დავქორწინდი, სკოლაში ვეღარ დავდივარ. სოფელში გოგონებისთვის ცხოვრება ძალიან რთულია“ – ამბობს სარმინი.[4]
სარმინის მსგავსად, სხვა გოგონებსაც უწევთ სკოლის მიტოვება, ოღონდ ამჯერად სტიქიური მოვლენების გამო. ვინაიდან სახლის საქმეები უფრო ცოტა ოჯახის წევრზე ნაწილდება, ვიდრე სტიქიამდე. გოგონები,ძირითადად, ვალდებულები არიან მიხედონ სხვა ოჯახის წევრებს, გააკეთონ საშინაო საქმეები, იზრუნონ საკვების მოყვანასა და მომზადებაზე, სუფთა წყლის მოპოვებაზე. ასეთ დროს, განათლება პრიორიტეტი არ არის. ამას ისიც ემატება, რომ ხშირად სტიქიური მოვლენები ანადგურებს თავად სკოლას, ან სკოლამდე მისასვლელ გზას. თუ სკოლა ინგრევა, გოგონებს უწევთ მახლობელი სოფლების სკოლას შეეკედლონ, რაც კიდევ უფრო ზრდის მათი სახლიდან სკოლამდე მანძილს და შესაბამისად, იმ დროს, როცა ისინი მშობლებს საოჯახო საქმეებში ვერ ეხმარებიან.
გენდერული სტერეოტიპების მიხედვით, ქალებს „მომვლელების“ როლი აქვთ მინიჭებული. ისინი ხშირად საკუთარ საჭიროებებს და თვითგადარჩენის აუცილებლობას უკანა პლანზე წევენ, რადგანაც დაიცვან საკუთარი შვილები ან მოხუცები, როცა კაცები სტიქიისგან გაქცევას ცდილობენ. ამასთან, ზოგიერთ საზოგადოებაში მიღებულია, რომ ქალებს და გოგონებს ჭირდებათ კაცის ნებართვა, რომ სახლი დატოვონ, კრიტიკულ სიტუაციებშიც კი.[5]
ბევრ სასოფლო დასახლებაში, კაცები აკონტროლებენ ოჯახის შემოსავალს, იმისდა მიუხედავად, აქვთ თუ არა წვლილი ქალებს ამ დოვლათის შექმნაში. ქალები, რომლებიც ეკონომიკური თვალსაზრისით კაცებს ეყრდნობიან, ხშირად აღმოჩნებიან ხოლმე ფინანსურად გაუსაძლის მდგომარეობაში, როცა სტიქიური უბედურებების შემდეგ კაცი თვითგადარჩენის მიზნით ტოვებს ოჯახს, ან სულაც იღუპება.
მსოფლიო ბანკის კვლევის მიხედვით, 141 ქვეყნიდან 103-ს ისეთი სამართლებრივი ჩარჩო აქვს, რომელიც განასხვავებს ქალისა და კაცის ეკონომიკურ უფლებებს და ზღუდავს ქალთა ფინანსურ დამოუკიდებლობას.[6]
კვლევები აჩვენებს, რომ გენდერული თანასწორობა და ქალთა გაძლიერება კლიმატის ცვლილების შეჩერებისა და გარემოს მდგრადი განვითარების საფუძველია.
მაგალითად, 25 განვითარებული და 65 განვითარებადი ქვეყნის კვლევამ აჩვენა, რომ ქვეყნები, სადაც პარლამენტში უფრო მეტი ქალი წარმომადგენელი ყავთ, უფრო მეტად ინარჩუნებენ დაცულ ტერიტორიებს. შესაბამისად, ქალთა ჩართულობის გაძლიერება უმნიშვნელოვანესია კლიმატის ცვლილების გავლენის შემცირებაში. დადასტურებულია, რომ ქალები სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ სტიქიებთან გამკლავების დროს საზოგადოების ეფექტურ მობილიზებაში რისკის მართვის სხვადასხვა ეტაპზე. შესაბამისად, უფრო დიდი ჩართულობა შეამცირებს სტიქიის დროს მოსალოდნელ რისკებს, ხოლო გარდაუვალი რისკების შემთხვევაში, შეარბილებს მათ ზემოქმედებას.[7]
მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო პერიოდში ამ მხრივ უკეთესობა შეიმჩნევა და უფრო აქტიურად მიმდინარეობს საუბარი კლიმატის ცვლილების პოლიტიკაში გენდერული პერსპექტივების ჩართვაზე, მნიშვნელოვანი ბარიერები როგორც საერთაშორისო, ისე ეროვნული პოლიტიკის შემუშავების პროცესში მაინც არსებობს, რომელთა აღმოფხვრასაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს.
სულ რამდენიმე ნაბიჯის გადადგმაა საჭირო, რათა კლიმატის ცვლილების ზეგავლენა ქალებსა და გოგონებზე შედარებით შემცირდეს:
– ქალთა ინტეგრირება დისკუსიებში
– ქალებისთვის ქონებრივი ბაზის შექმნა
– ინიციატივები ქალთა გაძლიერების მიზნით
დისკუსიებში და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ქალთა ჩართულობის გაზრდა: ქალებმა თავიანთი საჭიროებები ყველაზე კარგად იციან, ამის მიუხედავად კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმის შემუშავების დროს, მათი ხმა ყურადღების მიღმა რჩება ხოლმე. გადაწყვეტილების მიმღებმა პირებმა ქალები კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმის შემუშავებისა და განხორციელების ყველა ეტაპზე უნდა ჩართონ. მათ შორის: შერბილებისა და ადაპტაციის ინიციატივებში, კვების უსაფრთხოებასა და სოფლის მეურნეობაში, ენერგიის, ტექნოლოგიებისა და ინფრასტრუქტურების განვითარებაში.
ადაპტაციის ქმედებები მიზნად უნდა ისახავდეს ქალებისთვის ქონებრივი ბაზის შექმნას: ადამიანის ქონებრივი მდგომარეობა დიდწილად განსაზღვრავს იმას, თუ რამდენად განიცდის ესა თუ ის ადამიანი კლიმატის ცვლილებას და როგორ შეუძლია მასზე რეაგირება. საჭიროა შეიქმნას დაბალი შემოსავლის მქონე ქალებზე მორგებული სამოქმედო გეგმა, რათა ქალებს ჰქონდეთ საკუთარი, სტაბილური შემოსავლის წყარო და მომავალში სტიქიებმა ნაკლებად დააზარალონ.
შემარბილებელი ინიციატივების დაგეგმვის დროს გენდერული პერსპექტივების გათვალისწინება: გეგმის შემუშავების დროს ყველა ეტაპზე, მათ შორის დაფინანსების დროს, აუცილებელია გენდერული პერსპექტივების გათვალისწინება და ქალთა საჭიროებებზე მორგებული პროექტების განხორციელება. აუცილებელია, რომ ქალებს და მამაკაცებს ერთნაირი წვლილი შეჰქონდეთ კლიმატის ცვლილებების საწინააღმდეგო ბრძოლაში და შესაბამისად, ერთნაირი სარგებელი ჰქონდეთ და ერთნაირად იყვნენ ჩართულები კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმის როგორც შემუშავების, ისე აღსრულების საკითხში.[8]
მართალია, ცვალებადი კლიმატი გავლენას ყველაზე ახდენს, მაგრამ არსებობენ კონკრეტული, შედარებით მოწყვლადი ჯგუფები, რომელთაც კლიმატის ცვლილების შედეგების უდიდესი ნაწილის საკუთარ მხრებზე გადატანა უწევთ. მათ შორისაა დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყნებში მცხოვრები ქალები და გოგონები. საბედნიეროდ, ისინი არა მხოლოდ მსხვერპლნი, არამედ პოზიციტიური ცვლილებების აქტორებიც არიან. ქალები და გოგონები პირველები ითვისებენ სოფლის მეურნეობის ახალ ტექნიკას, მყისიერად რეაგირებენ ბუნებრივი კატასტროფების დროს და საოჯახო საქმეების შესრულებაშიც წამყვანი როლი უჭირავთ. ამიტომ აუცილებელია გავიაზროთ, რომ მათი ჩართულობის გარეშე კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმა წარმატებული ვერ იქნება.[9]
ინიციატივა დაფინანსებულია პროექტის “ქვემო ქართლის მუნიციპალიტეტების ადგილობრივი თვითმმართველობის პრაქტიკაში ახალგაზრდების წარმომადგენლობის გაძლიერება, მათი კომპეტენციებისა და ჩართულობის მექანიზმების განვითარების გზით” ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP), დანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს მთავრობის მხარდაჭერით რუსთავის საერთაშორისო სკაუტური ცენტრის (ISCR) და განვითარებისა და დემოკრატიის ცენტრის (CDD) ორგანიზებით.
[1] წყარო: https://georgia.unfpa.org/ka/news/ახალი-კვლევის-მიხედვით-საქართველოს-საზოგადოება-მეტ-ყურადღებას-აქცევს-გენდერულ-თანასწორობას
[2] წყარო: UNDP, Overview of linkages between gender and climate change
[3] წყარო: https://younggreens.ge/ka/publications/845
[4]წყარო: https://reliefweb.int/report/world/5-ways-climate-change-affects-women-and-girls
[5] წყარო: https://reliefweb.int/report/world/5-ways-climate-change-affects-women-and-girls
[6] წყარო: UNDP, Overview of linkages between gender and climate change
[7] წყარო: UNDP, Overview of linkages between gender and climate change
[8] წყარო: UNDP, Overview of linkages between gender and climate change
[9] წყარო: https://www.un.org/en/climatechange/climate-solutions/womens-agents-change